|
| |
|
|
| |
| Εισαγωγή
Στο σημερινό κόσμο, το ζήτημα των συμπολιτών μας με αναπηρία συνδέεται άμεσα με δύο άλλα κορυφαία ζητήματα: τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανάπτυξη, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική. Αυτό το τρίπτυχο, αναπηρία-ανθρώπινα δικαιώματα και ανάπτυξη, αποτελεί ή πρέπει να αποτελεί τη βάση κάθε πολιτικής που στόχο έχει την ισότιμη, δυναμική και ενεργή συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία (ΑΜΕΑ) στο δημοκρατικό γίγνεσθαι.
Ένας από τους βασικότερους μοχλούς λειτουργίας της σύγχρονης δημοκρατίας είναι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Όχι μόνο διότι αποτελούν την πηγή της πληροφορίας πάνω στην οποία βασίζεται όλο το οικοδόμημα του παγκοσμιοποιημένου δημόσιου χώρου, αλλά κυρίως διότι αποτελούν τη μήτρα των προτύπων, των αντιλήψεων και των στάσεων του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στον κόσμο που τον περιβάλει.
Υπό αυτήν την έννοια, ο ρόλος που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη στάση μας απέναντι στο ζήτημα της αναπηρίας είναι καθοριστικής σημασίας.
Άτομα με αναπηρία και ανθρώπινα δικαιώματα
Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν σήμερα τη μεγαλύτερη μειονοτική ομάδα σε παγκόσμια κλίμακα αφού αντιπροσωπεύουν περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού. Εάν συνυπολογίσουμε τις καταστροφές, από φυσικά ή ανθρώπινα αίτια, που λαμβάνουν χώρα ανά τον κόσμο, καθώς και την εντεινόμενη γήρανση του πληθυσμού, γρήγορα γίνεται αντιληπτό ότι το συνολικό ποσοστό της αναπηρίας θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Ωστόσο, το εντυπωσιακά μεγάλο μέγεθος της μειονότητας των ΑΜΕΑ δεν συνοδεύεται, δυστυχώς, από αντίστοιχα εντυπωσιακά ποιοτικά δεδομένα. Είναι ευρέως γνωστό ότι τα ΑΜΕΑ είναι δυσανάλογα φτωχότερα από τον γενικότερο πληθυσμό, τις περισσότερες φορές υποαπασχολούνται, ενώ πολύ συχνά αποκλείονται του φάσματος των δικαιωμάτων (αστικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών) που οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν κατοχυρώσει για τους πολίτες τους.
Οι ρίζες αυτής της δυσμενέστατης κατάστασης των συμπολιτών μας με αναπηρία θα πρέπει να αναζητηθούν σε μια πολύ διαδεδομένη, κατά το παρελθόν, αντίληψη που ήθελε τα ΑΜΕΑ αδύναμους, εξαρτημένους και παθητικούς πολίτες. Η ίδια η πολιτεία, εξάλλου, συνέβαλε στη διάδοση αυτής της αντίληψης αφού οι όποιες δράσεις της για τα ΑΜΕΑ εξαντλούνταν στην εφαρμογή αντισταθμιστικών, ως προς την αναπηρία, μέτρων (π.χ. επιδόματα αναπηρίας).
Ωστόσο, θα ήταν άδικο να παραβλέψουμε τα μεγάλα βήματα που έγιναν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, αλλά και στην Ευρώπη συνολικότερα, ώστε να βελτιωθεί σημαντικά η ζωή των ατόμων με αναπηρία.
Η κατοχύρωση του ορισμού της αναπηρίας σύμφωνα με τον τρόπο που τα ίδια τα άτομα με αναπηρία αυτοπροσδιορίζονται έδωσε, κατ’αρχάς, μεγάλη ώθηση στην αλλαγή της στάσης μας απέναντί τους. Αναπηρία σημαίνει «ανά τον πήρο», δηλαδή «με βοήθημα». Ο παλαιότερος ορισμός των ατόμων με αναπηρία ως «άτομα με ειδικές ανάγκες» αποδεικνύεται τουλάχιστον αδόκιμος αφού η ανάγκη- για εκπαίδευση, απασχόληση, επικοινωνία, μεταφορά, ψυχαγωγία κ.λ.π. παραμένει η ίδια για όλους, ο τρόπος εκπλήρωσής της διαφέρει.
Παράλληλα, οι παγκόσμιοι οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζουν την ισότιμη συμμετοχή των ΑΜΕΑ στις κοινωνίες μας ως μια οριζόντια πολιτική που διαπερνά όλες τις προτεινόμενες δράσεις. Και τούτο διότι, η σύγχρονη θεώρηση του κόσμου αντιμετωπίζει τα ΑΜΕΑ ως άτομα με ιδιαίτερες δεξιότητες, ένα κοινωνικό υποσύνολο των ενεργών πολιτών και ένα ζωντανό τμήμα της σύγχρονης κοινωνίας.
Η ισότιμη συμμετοχή σημαίνει την άρση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και νομικών εμποδίων που περιθωριοποιούν τα άτομα με αναπηρία. Σημαίνει, επίσης, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, την προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ στην παιδεία, την υγεία, την πληροφόρηση. Ωστόσο, δεν μπορούμε να μιλάμε για ίση πρόσβαση και συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στις κοινωνίες μας εάν δεν υπερβούμε τα αρνητικά στερεότυπα, τις παραδοσιακές αντιλήψεις και στάσεις μας απέναντι στην αναπηρία.
Αρκετές πρόσφατες έρευνες έχουν καταδείξει ότι το σημαντικότερο εμπόδιο στην ενεργό συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στα δρώμενα της κοινωνίας δεν είναι η ίδια η αναπηρία τους, αλλά το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Και ως περιβάλλον δεν νοείται μόνο το δομημένο, αστικό ή ημι-αστικό με τις υποτυπώδεις ή και ανύπαρκτες καμιά φορά υποδομές πρόσβασης, αλλά κυρίως η δραστηριότητα σε κάθε σχεδόν τομέα της αλυσίδας: παιδεία, απασχόληση, πολιτισμός, κοινωνικότητα.
Τα ΜΜΕ ως παράγοντας διατήρησης ή ανατροπής των στερεοτύπων για τα ΑΜΕΑ.
Σήμερα, η βασικότερη πηγή πληροφόρησης του γενικότερου πληθυσμού για τα άτομα με αναπηρία, όπως άλλωστε και για κάθε άλλο ζήτημα, είναι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η διαφήμιση, το διαδίκτυο δεν είναι μόνο οι βασικές πηγές της ενημέρωσης μας, αλλά, κυρίως, οι βασικοί μοχλοί διακίνησης της μαζικής κουλτούρας που χαρακτηρίζει τις κοινωνίες μας.
Βασικά χαρακτηριστικά αυτής της μαζικής κουλτούρας είναι η χρήση μιας κοινής «παγκόσμιας» γλώσσας και ο εκδημοκρατισμός της γνώσης.
Τι σημαίνει αυτό;
Ο εκδημοκρατισμός της γνώσης σημαίνει ότι όλες σχεδόν οι κοινωνικές ομάδες μπορούν να έχουν πρόσβαση στα επιτεύγματα της ανθρωπότητας και πολύ συχνά, σε χρόνους πραγματικούς.
Η κοινή, παγκόσμια γλώσσα σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι που ζουν στον πλανήτη αυτόν μπορούν να κατανοούν τα νοήματα και της δομές των προϊόντων των ΜΜΕ και ακολούθως να διαμορφώνουν άποψη και στάση.
Οι σύγχρονοι έφηβοι αποτελούν ένα πολύ ωραίο παράδειγμα εφαρμογής της κοινής, παγκόσμιας γλώσσας, αφού ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, η στάση που υιοθετούν απέναντι στη ζωή είναι συχνά επηρεασμένη από το παράδειγμα κάποιου προσώπου των ΜΜΕ, σε βαθμό τέτοιον που πολλές φορές δημιουργείται σύγκρουση με το παράδειγμα των ίδιων των γονιών τους.
Τα ΜΜΕ μεταδίδουν λέξεις, έννοιες, ιδέες, δομές και αξίες. Ο τρόπος με τον οποίον θα προβάλουν τα άτομα με αναπηρία θα επηρεάσει βαθύτατα τη στάση μας απέναντί τους. Και συνήθως, η αρνητική γλώσσα παράγει και αρνητικές εικόνες, δημιουργεί και κινεί αρνητικά στερεότυπα τα οποία αποδεικνύονται, με τη σειρά τους, τα μεγαλύτερα και δυσκολότερα εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία.
Εάν φέρουμε στο νου, γρήγορα, εκπομπές, ειδησιογραφικές ή ψυχαγωγικές, που αναφέρονται στα ΑΜΕΑ, θα διαπιστώσουμε την ύπαρξη, αν όχι τη συντήρηση, πολλών στερεοτύπων και μυθευμάτων: Συνήθως τα ΑΜΕΑ παρουσιάζονται ως άτομα άρρωστα, εξαρτημένα, απομονωμένα, αποκλεισμένα από την παραγωγή, ως περιπτώσεις ελεημοσύνης, ως το «δράμα» ή την "ντροπή" μιας οικογένειας, ο κατάλογος των αρνητικών και συνεχόμενων στερεοτύπων είναι ανεξάντλητος.
Παράλληλα, δεν είναι λίγες οι φορές όπου τα άτομα με αναπηρία παρουσιάζονται, σε αντίθεση με την προηγούμενη αντίληψη, ως υπερ-ήρωες. Για παράδειγμα ένα άτομο χωρίς όραση που έχει όμως υπερ-φυσικές ικανότητες ως προς την ακοή, που μπορεί να καταφέρνει τα πάντα, να υπερσκελίζει κάθε εμπόδιο και να καταφέρνει το ακατόρθωτο.
Τόσο η εικόνα του «αντι-ήρωα» όσο και η εικόνα του «υπερ-ήρωα» αποτελούν μια απλουστευτική και τελικά επικίνδυνη παρουσίαση του ατόμου με αναπηρία διότι του αφαιρεί την πραγματική του υπόσταση: αυτήν του μέλους της κοινωνίας που έχει κάθε δικαίωμα να συμμετέχει στις καθημερινές δραστηριότητές της σε πλήρη συνύπαρξη και συνεργασία με τον γενικότερο πληθυσμό.
Η ανάγκη εξισορρόπησης της εικόνας των ΑΜΕΑ που προβάλουν τα ΜΜΕ είναι, κατά συνέπεια, πολύ μεγάλη.
Ας μην ξεχνάμε, επίσης, τον πολλαπλό «παιδαγωγικό» ρόλο που έχουν, σήμερα, τα ΜΜΕ. Η ευαισθητοποίηση του γενικού κοινού στα ζητήματα των ΑΜΕΑ δεν αποτελεί μόνο πράξη αλληλεγγύης, αλλά σοβαρή προϋπόθεση για την παγκόσμια ανάπτυξη.
Υπό αυτό το πρίσμα, είναι επιτακτική η ανάγκη να εμβαθύνει ο διάλογος των ίδιων των ΜΜΕ με τα κινήματα των ΑΜΕΑ ώστε να δημιουργηθούν θετικά πρότυπα και να αρθεί ο αποκλεισμός της μεγαλύτερης παγκόσμιας μειονότητας από την καθημερινή ζωή.
Υπάρχουν αρκετά τέτοια παραδείγματα διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ των ΜΜΕ και των οργανώσεων των ΑΜΕΑ κατά τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά, θα ήθελα να αναφέρω τους παρα-ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας. Μέσα από την προβολή της προσπάθειας και του ευ αγωνίζεσθαι των αθλητών, κάναμε όλοι μας, θεωρώ, μια κοινή διαπίστωση: Ότι η αναπηρία δεν αποτελεί και δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην πρόοδο, ατομική και συλλογική.
Παράλληλα, είναι πολύ σημαντική η εκπροσώπηση των ίδιων των ατόμων με αναπηρία στα ΜΜΕ. Τα ΑΜΕΑ πρέπει να έχουν και το δικό τους βήμα λόγου αλλά και τη δυνατότητα αυτο-εκπροσώπησης χωρίς καθοδήγηση ή "πατερναλισμούς".
Η «Έκτη Αίσθηση», η καθημερινή εκπομπή για τα ΑΜΕΑ στην Ελληνική Τηλεόραση 3, την οποία, μάλιστα, παρουσίαζε η συνάδελφός μου στην Ευρωβουλή, Ευαγγελία Τζαμπάζη είναι μια αξιέπαινη προσπάθεια εκπροσώπησης των ατόμων με αναπηρία στα ΜΜΕ. Και, ασφαλώς, το «Πρίσμα +», το ψηφιακό κανάλι με ζώνες πλήρως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία αποτελεί μεγάλη καινοτομία.
Πολύ κοντά στη χώρα μας, στην Ισπανία, το κανάλι ΒRB προβάλει τη μοναδική σειρά στο κόσμο με ήρωα ένα μικρό τυφλό αγόρι που αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα με τους συνομηλίκους του,- στο σπίτι, στο σχολείο, στις παρέες του -καταβάλλοντας τη δική του προσπάθεια. Το παιδί δεν παρουσιάζεται, δηλαδή, ούτε ως αντι-ήρωας ούτε ως σουπερ-ήρωας. Η ιδέα για αυτήν τη σειρά προήλθε από την Ένωση Τυφλών της Ισπανίας (ONCE) και από την Ισπανική Τηλεόραση που θέλησαν να διορθώσουν την εικόνα των παιδιών για την αναπηρία, ως κάτι παράξενο και άγνωστο που προκαλεί το φόβο.
Τα παραδείγματα που προαναφέρθηκαν αποτελούν μια απόδειξη ότι τα στερεότυπα και η στάση μας απέναντι στα άτομα με αναπηρία μπορούν και πρέπει να ανατραπούν. Μια αγγλική παροιμία λέει: " Στο δρόμο σου, δεν σε σταματάει το ψηλό βουνό, αλλά το χαλίκι που έχεις μέσα στο παπούτσι σου". Η ίδια η αναπηρία δεν είναι το εμπόδιο για την ισότιμη συμμετοχή των ΑΜΕΑ στις κοινωνίες μας, αλλά η εικόνα που εμείς έχουμε για τα άτομα αυτά. Και η εικόνα αυτή πρέπει να αλλάξει διότι σε αυτήν την εποχή των επιστημονικών επιτευγμάτων και των δημοκρατικών προκλήσεων κανένας πολίτης δεν περισσεύει. | |
|
|
 |
 |
|
|
|
