Ο γαλλογερμανικός άξονας συνεργασίας αποτέλεσε αναμφισβήτητα, κατά τη μετα-πολεμική περίοδο, την αφετηρία και την κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία της Ε-νωμένης Ευρώπης. Το μείζον ιστορικό επίτευγμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης οφεί-λεται σε μεγάλο βαθμό στην κοινή επιδίωξη της Γαλλίας και της Γερμανίας να οικο-δομήσουν ένα νέο υπερεθνικό οργανισμό με στόχο τη συμβίωση και τη συνεργασία των ευρωπαϊκών χωρών προς όφελος της ειρήνης, της δημοκρατίας και της ευημερί-ας των πολιτών τους. Στο μεγάλο αυτό ενοποιητικό εγχείρημα, η Γαλλία και η Γερμα-νία δεν ήταν μόνες τους. Από την πρώτη στιγμή  συμμετείχαν ενεργά και άλλες ευ-ρωπαϊκές χώρες, με προεξάρχουσα την Ιταλία η οποία συνέβαλε σημαντικά στην ε-πιτυχία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η Ιταλία υπήρξε, ήδη από το μεσοπόλεμο και κυρίως κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η κατεξοχήν ευρωπαϊκή χώρα στην οποία - χάρη στην πολιτική σκέψη και δράση πολιτικών και διανοούμενων όπως ο Luigi Einaudi, ο Mario Albertini και ο Altiero Spinelli - αναπτύχθηκε ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ της ευρωπαϊκής ομοσπονδίω-σης. Οι τρεις αυτοί πολιτικοί στοχαστές πρωταγωνίστησαν στην εποχή τους στο φε-ντεραλιστικό κίνημα της Ευρώπης.  

Ο Luigi Einaudi (1874-1961), οικονομολόγος, συγγραφέας και πρώτος Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας (1948-1955),  σε μια σειρά άρθρων του που είχαν δημοσιευτεί ήδη το 1918, είχε συνηγορήσει υπέρ της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδια-κού κράτους με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το 1943 είχε υποστηρίξει την ανάγκη θέσπισης ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, ενώ χάρη στη δική του επιρροή περιλήφθηκε στο μεταπολεμικό Ιταλικό Σύνταγμα ρητή πρό-βλεψη για τον περιορισμό, υπό την αρχή της αμοιβαιότητας, της εθνικής κυριαρχίας προκειμένου να διασφαλιστεί η ειρήνη και συνεργασία μεταξύ των χωρών.                   

Ο Mario Albertini (1919-1997), πολιτικός στοχαστής και διανοούμενος, ήταν για πε-ρισσότερα από 40 χρόνια επικεφαλής του ομοσπονδιακού κινήματος στην Ευρώπη  (Movimento Federalista Europeo). Την εποχή που η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν πρωτίστως ένα εγχείρημα οικονομικής συνεργασίας, ο Albertini, μέσα από την πολι-τική επιθεώρηση ''The Federalist'' που ο ίδιος ξεκίνησε να εκδίδει το 1959,  απέβλεπε σε μία Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση που θα βασιζόταν στη δημοκρατική συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών.      

Ο πιο γνωστός και ίσως ο πιο σημαντικός Ιταλός διανοητής και πολιτικός του ομο-σπονδιακού αυτού κινήματος είναι ο Altiero Spinelli (1907-1986), κυρίως γιατί κατά-φερε σε μεγάλο βαθμό να μετουσιώσει τις ιδέες του σε πολιτική πράξη. Κατά τη διάρ-κεια της μακρόχρονης παραμονής του στις φυλακές του ιταλικού φασιστικού καθε-στώτος (1927-1943 ) λόγω των κομμουνιστικών του ιδεών, ο Spinelli - εξορισμένος το 1941 στο νησί Ventotene - συνέγραψε μαζί με τον Ernesto Rossi το περίφημο ''Μανιφέστο του Ventotene''- ένα θεμελιώδες κείμενο του ευρωπαϊκού φεντεραλιστι-κού κινήματος στο οποίο διακήρυττε ότι το πρώτο βήμα που θα πρέπει να γίνει μετά τη λήξη του πολέμου είναι η ''εξάλειψη της διαίρεσης της Ευρώπης σε εθνικά κράτη''.     
Μετά τον πόλεμο, ο Spinelli ίδρυσε στην Ιταλία το ομοσπονδιακό ευρωπαϊκό κίνημα, υπήρξε σύμβουλος σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Alcide De Gasperi, ο Paul Henri Spaak και o Jean Monnet, ίδρυσε το Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων στη Ρώμη και προώθησε όσο κανείς άλλος την ευρωπαϊκή ιδέα στους ευρωπαϊκούς ακαδημαϊ-κούς κύκλους. Τη δεκαετία του 1970, τέλος, υπηρέτησε ως Επίτροπος στην Ευρωπα-ϊκή Επιτροπή και στη συνέχεια, το 1979, εξελέγη ευρωβουλευτής στις πρώτες εκλο-γές που διεξήχθησαν για άμεση ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ο Altiero Spinelli, το όνομα του οποίου φέρει σήμερα το κεντρικό κτίριο του Ευρωπα-ϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες, ήταν επίσης ο βασικός διαμορφωτής και εισηγη-τής μίας ολοκληρωμένης πρότασης για μία νέα Συνθήκη που θα οδηγούσε στην με-τεξέλιξη της τότε ΕΟΚ σε μία ομοσπονδιακή Ευρωπαϊκή Ένωση. Το «Σχέδιο Spinelli», που κατέθεσε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1984, εγκρίθηκε από την συ-ντριπτική πλειοψηφία των μελών και, παρόλο που δεν οδήγησε άμεσα σε μία νέα συνθήκη, αποτέλεσε τη βάση για τη μετέπειτα ενδυνάμωση των ιδρυτικών συνθηκών στις δεκαετίες του '80 και του '90.

Η πολιτική σκέψη και το φεντεραλιστικό πνεύμα των Luigi Einaudi, Mario Albertini και  Altiero Spinelli συνέβαλαν στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά και στην πολιτική των ηγετών της Ιταλίας όπως του De Gasperi και των διαδόχων του. Αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Αlcide De Gasperi (1881-1954),  ιδρυτής του Χριστιανο-δημοκρατικού Κόμματος και Πρωθυπουργός της Ιταλίας (1945-1953), περιέλαβε στους στόχους του την ίδρυση ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Υπήρξε συνιδρυτής, μαζί με τον  Robert Schuman και τον Konrad Adenauer, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άν-θρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των ισχυρών και ανεξάρτητων υπερεθνικών θεσμικών της οργάνων.

Η συμβολή όμως της Ιταλίας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν εξαντλείται στις ιδέες και στις δράσεις των παραπάνω πολιτικών και διανοητών, οι οποίοι πρωταγωνίστη-σαν στην εποχή τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς,  καθ' όλη τη διάρκεια του ευρω-παϊκού εγχειρήματος η χώρα συνέχισε να συμβάλλει με συγκεκριμένες ενέργειες στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Καταρχάς, η Ιταλία ήταν από τις χώρες που άσκησαν πολιτική πίεση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προκειμένου να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις σε περιπτώσεις που υ-πήρχαν ισχυρές διαφωνίες και  η ομοφωνία δεν ήταν εύκολο να επιτευχθεί. Το 1977, με εμμονή του Ιταλού πρωθυπουργού Aldo Moro, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφά-σισε, παρά τη διαφωνία της Δανίας και της Μεγάλης Βρετανίας, να καθοριστεί συγκε-κριμένη ημερομηνία για τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη των μελών του Ευ-ρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επίσης, τον Ιούνιο του 1985, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μιλάνο αποφασίστηκε, με προεδρεύοντα τον Ιταλό Πρωθυπουργό Bettino Craxi και παρά τις διαφωνίες που υπήρχαν, να συγκληθεί η διακυβερνητική διάσκεψη η οποία είχε ως αποτέλεσμα την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη που οδήγησε στην ολοκλή-ρωση της κοινής αγοράς.  

Η Ιταλία  συνέβαλε επίσης στην ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στην ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση της άμεσης ψηφοφορίας για την ανά-δειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο Altiero Spinelli μάλιστα - ως ειση-γητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον κοινοτικό προϋπολογισμό - έπεισε τους συναδέλφους του να τον απορρίψουν, κάνοντας για πρώτη φορά χρήση της σημα-ντικότερης εξουσίας που είχε τότε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επίσης, το 1985 η ι-ταλική κυβέρνηση δήλωσε ότι θα προχωρούσε στην επικύρωση της Ενιαίας Ευρω-παϊκής Πράξης μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα γνω-μοδοτούσε θετικά.    

Η υπογραφή στη Ρώμη το 1957 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικο-νομικής Κοινότητας και σχεδόν 50 χρόνια αργότερα η υπογραφή, εκ νέου στη Ρώμη, τον Οκτώβριο του 2004, της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης, συμπλήρωσε έναν κύκλο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης επιβεβαιώνοντας ταυτόχρονα τη συμβολή της Ιταλίας σε αυτή τη διαδικασία.     
Καθώς η Ευρώπη έχει δρομολογήσει και πάλι σήμερα τη διαδικασία για την υπέρβα-ση της θεσμικής - συνταγματικής κρίσης που προήλθε από τα αρνητικά δημοψηφί-σματα στη Γαλλία και την Ολλανδία και τη δυσχέρεια ενός μικρού αριθμού κρατών να επικυρώσουν τη Συνταγματική Συνθήκη, η Ιταλία εξακολουθεί να αποτελεί σήμερα ένα από τους βασικότερους υποστηρικτές της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλή-ρωσης.