|
| |
|
|
| |
Η Μελίνα Μερκούρη, η Ελληνίδα με την μεγάλη διεθνή καταξίωση, η πολλαπλή προσωπικότητα της Ελλάδας τον εικοστό αιώνα. Πρόσωπο φωτεινό, δημιουργικό, ακούραστο πολυτάλαντο.
Στα δύσκολα για την Ελλάδα και την Δημοκρατία χρόνια του αντιδικτατορικού αγώνα, ως εμιγκρές την πρωτοσυνάντησα τον Νοέμβριο του 1968, στην απεργία πείνας μπροστά στη ελληνική πρεσβεία της Ρώμης για να μην εκτελεστεί ο Αλ. Παναγούλης.
Συνεργάτης της στο Υπουργείο Πολιτισμού, Βίωσα κατανόησα γιατί ήταν και θα παραμένει στους αιώνες, μύθος.
Στην πολυκύμαντη καριέρα της υπήρξε ο οικουμενικός αγγελιοφόρος μιας μοναδικής κουλτούρας και ενός μοναδικού Πολιτισμού, του Ελληνικού, που παρά την παγκόσμια αναγνώριση του, χρειάζονταν μια νέα ώθηση, μια νέα πνοή για να ξανακουστεί και να απλωθεί και πάλι σε όλο τον πλανήτη. Η επανατοποθέτηση της αξίας του ήταν η μεγαλύτερη προσφορά της Μελίνας.
Υλοποίησε τον κρυφό πόθο και στόχο ενός ολόκληρου λαού, από το 1981, όταν της ανατέθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού. Έμεινε σε αυτή τη θέση για εννέα χρόνια. Ήταν η μόνη που επέζησε, άντεξε 16 ανασχηματισμούς. Ήταν η Πρωταγωνίστρια αυτή τη φορά στην αρένα της πολιτικής που ενσάρκωνε και αναδείκνυε με κάθε τρόπο και κάθε στιγμή την οικουμενικότητα του Πολιτισμού μας. Και αυτό σε χρόνια περίπλοκα, όταν άρχιζαν παγκοσμίως να κυριαρχούν οι νέοι Homo Sapiens, δηλαδή οι «ψυχροί τεχνοκράτες» όπως έλεγε. Και έτσι:
Το 1983 έθεσε – ενώπιον των Υπουργών Πολιτισμού της τότε ΕΟΚ, το ερώτημα «Πώς είναι δυνατόν μια κοινότητα που στερείται την πολιτιστική της διάσταση να μπορεί να αναπτυχθεί; Ο πολιτισμός είναι η ψυχή της κοινωνίας και η ευρωπαϊκή ταυτότητα βρίσκεται ακριβώς στο σεβασμό αυτής της ιδιαιτερότητας και στο να δημιουργήσουμε ένα παράδειγμα ζωντανό μέσα από ένα διάλογο των πολιτισμών της Ευρώπης. Η φωνή μας είναι καιρός να ακουστεί με την ίδια δύναμη όπως αυτή των τεχνοκρατών. Ο πολιτισμός, η τέχνη και η δημιουργία, δεν είναι λιγότερο σημαντικά από το εμπόριο, την οικονομία, την τεχνολογία».
Έτσι, ξεκίνησε ο ευρωπαϊκός θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, ένας θεσμός που οραματίστηκε η ίδια και λειτουργεί εδώ και είκοσι πέντε χρόνια με επιτυχία. Αισθάνομαι ότι έγινε κατορθωτό το ελάχιστο όταν το 2005 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθιέρωσε με πρότασή μου ν’ απονέμεται βραβείο στο όνομά της στις ετήσιες εκδηλώσεις Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.
Τότε επίσης η Μελίνα προσδιόρισε και καθιέρωσε για πρώτη φορά τον όρο ότι «η βαριά βιομηχανία της χώρας μας είναι ο πολιτισμός».
Η ίδια τέθηκε επικεφαλής της εκστρατείας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, θέτοντας το θέμα επίσημα στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO τον Ιούλιο του 1982 στο Μεξικό λέγοντας:
«Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας. Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Το μνημείο του Παρθενώνα είναι γλυπτό, ως σύνολο, δεν είναι αποκομμένο αρχιτεκτονικό μνημείο. Αφαιρέθηκε βίαια – εκλάπη μέρος του ενιαίου γλυπτού. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας, πρέπει να ξανασμίξουν τα κομμάτια του, και να ξαναγίνουν ένα».
Όταν γεμάτη ειλικρίνεια έλεγε ακόμα : «Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ».
Το 1989 προκήρυξε τον διεθνή διαγωνισμό για την κατασκευή ενός νέου Μουσείου για την Ακρόπολη, δίνοντας παράλληλα έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης των μνημείων της Ακρόπολης αλλά και στη διάσωση της Αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα, όπως η ανάπλαση της Πλάκας, η αναστύλωση των ιστορικών κέντρων στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ναύπλιο με ειδικό πρόγραμμα που επιδοτούσε τις αναστυλώσεις των ιδιωτικών κτιρίων.
Δική της ιδέα και πρωτοβουλία ήταν ακόμα και η ενοποίηση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας - των αρχαιολογικών χώρων - για τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου, για το οποίο έλεγε:
«Είναι επιτακτική ανάγκη, είναι χρέος της Ελλάδας να διασώσει την καρδιά της ιστορίας της, την καρδιά της Αθήνας, το ιστορικό της κέντρο, μ' ένα έργο που θα αλλάξει παντελώς την εικόνα και τη ζωή στο κέντρο της πόλης».
Αν και το θέατρο και οι αρχαιότητες ήταν το πάθος της στενοχωρήθηκε όταν της αφαιρέθηκαν οι αρμοδιότητες για τον έλεγχο της δόμησης και της αρχιτεκτονικής Μορφολογίας στην Πλάκα και στα Νησιά, που μέχρι το 1983 υπαγόταν στο ΥΠ.ΠΟ.
«Μου πήρε τα Νησιά ο Ανδρέας και τα έδωσε στον Τρίτση, τον τούμπαρε ο πονηρός Κεφαλλονίτης» σιγοψιθύριζε.
Χρόνια μετά, αυτό που δεν μπόρεσε να κάνει για τη διάσωση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του Αρχιπελάγους, δρομολογήθηκε από το Υπουργείο Αιγαίου θεσμοθετώντας 34 διατάγματα για τη Σέριφο, Κίθνο κ.α. και νομίζω ότι πήρε την εκδίκησή της, έστω κι αν μετά το 2004 δεν υπήρξε συνέχεια.
Δεν πρόλαβε να δει τη Σύσταση της Εταιρείας Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων. Τον Δεκέμβριο του 1994 έγινε πράξη με εισήγηση που συνέταξα και αμέσως ξεκίνησε το μεγάλο έργο. Δικαίως ήταν το ελάχιστο που της οφείλαμε τοποθετώντας την μαρμάρινη προτομή της στην αρχή της Διονυσίου Αεροπαγίτου, παρουσία του αγαπημένου της Ζυλ.
Οι συναντήσεις στο γραφείο της στην Αριστείδου με τους αρχιτέκτονες ήταν απόλαυση. Άπλωνε στην απέναντι καρέκλα τα πόδια της και άκουγε την τριμελή ομάδα, που είχε συστήσει, τον Μανόλη Κορρέ του Παρθενώνα, τον αείμνηστο Αλ. Παπανικολάου του Ερεχθείου και την αφεντιά μου για την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία οικισμών και προστασία του τοπίου. Αγνάντευε ψηλά από το βράχο της Ακρόπολης την Πλάκα και όλο ήθελε να της επαναλαμβάνω πως σώθηκε η συνοικία των θεών και πως το Υπουργείο ήταν ιδιοκτήτης τριακοσίων (300) σπιτιών.
Είναι ενδιαφέρουσα ιστορία και αξίζει να την επαναλάβω και σήμερα.
Το 1971 ο Αρχαιολόγος Μαρινάτος πείθει την Χούντα ν’ απαλλοτριώσει όλη την Πλάκα, να κατεδαφιστούν όλα τα κτίρια και θα ανακάλυπτε τα σπίτια του Σωκράτη και του Πλάτωνα. Τότε έγινε και η πρώτη διαδήλωση ενάντια στην απόφαση της Χούντας από τους μαγαζάτορες της οδού Ηφαίστου. Ήλθε η μεταπολίτευση, όλες οι περιουσίες είχαν απαλλοτριωθεί και τα κτίρια ήταν πλέον ιδιοκτησία του Υπουργείου Πολιτισμού. Μια επιτροπή αρχιτεκτόνων υπό τον καθηγητή Δ. Φατούρο παρενέβη στον πρώτο μεταπολιτευτικό Υπουργό Πολιτισμού Κωνσταντίνο Τσάτσο και έτσι ματαιώθηκε η έναρξη των κατεδαφίσεων και της καταστροφής της Πλάκας.
Τι οφείλουμε στη Μελίνα:
• Το Μουσείο της Ακρόπολης, που είναι το σύγχρονο καμάρι μας.
• Την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων.
• Το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ με το Υπουργείο Παιδείας που άλλαξε την λογική στην εκπαίδευση.
• Τα δύο μεγάλα μνημειακά έργα των νέων Βυζαντινών Μουσείων της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, του αείμνηστου αρχιτέκτονα Κυριάκου Κρόκου και του Μ. Περράκη.
• Το ΝΈΟ μουσείο των Δελφών του Αλέξανδρου Τομπάζη, τα νέα πολυμουσεία της Λάρισας και της Πάτρας και πολλά άλλα όπως της Μυτιλήνης, Αιανής, την ανάδειξη και τον ευπρεπισμό εγκαταλελειμμένων αρχαιολογικών χώρων.
Στη Μακεδονία στην τούμπα της Βεργίνας, με επί τόπου επίσκεψη καθυπόταξε τους αρχιτέκτονες που δεν συμφωνούσαν ως προς το σχήμα - και την μορφολογία - που θα έπρεπε να έχει η κατασκευή που θα προστάτευε τους Βασιλικούς τάφους.
Συντάχθηκε με το προσχέδιο του Μ. Ανδρόνικου όπου και απέρριψε μια κλασσική κατασκευή που της πρότειναν άλλοι και έτσι έγινε το θολωτό κέλυφος προστασίας που θαυμάζουμε σήμερα.
Πριν αντιτάχθηκε στην προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού και με βάση τα προσχέδια του Καθηγητή Ανδρόνικου εκπονήθηκε η οριστική μελέτη από το Υπουργείο Πολιτισμού με ευθύνη του Ιορδάνη Δημακόπουλου.
Είχε κακή εμπειρία από διεθνείς διαγωνισμούς. Η μελέτη – το πρώτο βραβείο για το Μουσείο της Ακρόπολης του Ιταλού Νικολέτι την απογοήτευσε, σατίριζε την όψη με το μάτι του Κύκλωπα, όπως έλεγε και η στεναχώρια της ήταν μεγάλη, γιατί είχε χαθεί χρόνος χωρίς αποτέλεσμα.
Για την προστασία των Πρωτοβυζαντινών Ναών- Μνημείων πλειάδα ιστοριών θα μπορούσα να αφηγηθώ έχει όμως ιδιαίτερη αξία ένα συγκεκριμένο περιστατικό:
Στη Θεσσαλονίκη ο Μητροπολίτης Παντελεήμων είχε αρχίσει την αγιογράφηση του Ναού - μνημείου του Αγίου Δημητρίου και δρομολογούσε να ξανακάνει ενοριακό Ναό το Ρωμαϊκό μνημείο της Ροτόντας. Ανέβηκε στη συμπρωτεύουσα και - στη συνάντηση μαζί του κινώντας εκφραστικά τα χέρια της και με συσπάσεις στο πρόσωπο - ανέλυε ως να πρωταγωνιστούσε σε τραγωδία γιατί ο Άγιος Δημήτριος δεν μπορεί να αγιογραφηθεί, αφού ποτέ δεν είχε αγιογραφηθεί και γιατί θα ήταν προσβολή στο μνημείο της Ροτόντας και στον Ελευθέριο Βενιζέλο που το κήρυξε το 1912 Μνημείο- Μουσείο, να ξαναγίνει Ναός με παγκάρι.
Κυρίες και Κύριοι,
Μου ζητήθηκε να μην υπερβώ στην παρέμβασή μου τα δέκα λεπτά. Φωτογραφικά σας απεικόνισα στιγμές μιας Μελίνας που εγώ έζησα συνεπικουρώντας το έργο της για την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του τόπου μας, που δυστυχώς είναι και σήμερα ζητούμενο
Η Μελίνα, αν και άνθρωπος της τέχνης, είχε ένα καθαρό και καθημερινό λόγο. Γι’ αυτό την αγάπησε και την κατανόησε ο κόσμος. Ήταν άνθρωπος της πράξης και της δράσης και γι’ αυτό μένει ζωντανή στην ψυχή και την μνήμη μας. Οι πρώτες μέρες και οι πρώτοι μήνες στο Υπουργείο ήταν εφιαλτικοί. Μετά τις τρεις το απόγευμα δεχόταν το κοινό, που συνήθως προερχόταν από τη Νίκαια και την Β’ Πειραιά. Η ουρά έφτανε στο δρόμο στην οδό Αριστείδου για να της ζητήσουν κάποια εξυπηρέτηση ή ρουσφέτι. Όλοι εμείς στο Υπουργείο απηυδισμένοι. Εκείνη είτε ικανοποιούσε είτε όχι τα αιτήματα, όλοι έφευγαν χαρούμενοι, την φιλούσαν και την αγκάλιαζαν. «Γειά σου Μελίνα μη με ξεχάσεις», έτσι την αποχαιρετούσαν.
Αυτή ήταν η Μελίνα.
| |
|
|
 |
 |
|
|
|
