Την Τετάρτη 11 Απριλίου, η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διοργάνωσε στις Βρυξέλλες Δημόσια Ακρόαση με θέμα την «Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Κύπρο».

Η ιδέα για την πραγματοποίηση της εν λόγω δημόσιας ακρόασης προήλθε έπειτα από επίσημη επίσκεψη αντιπροσωπείας της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας στην Κύπρο τον Ιούνιο του 2006 κατά την οποία οι ευρωβουλευτές ενημερώθηκαν για την θλιβερή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει μεγάλο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεγαλονήσου εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και κατοχής και της συνεχιζόμενης διχοτόμησης του νησιού.

Η πρότασή μου για τη διοργάνωση μίας δημόσιας ακρόασης ειδικά για αυτό το θέμα έτυχε θετικής αποδοχής από τους συναδέλφους που συμμετείχαν στην αντιπροσωπεία στην Κύπρο και στη συνέχεια επιβεβαιώθηκε με απόφαση της επιτροπής μας.

Πρέπει να τονιστεί ότι οι κοινοβουλευτικές επιτροπές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διοργανώνουν μόνο τέσσερις δημόσιες ακροάσεις κάθε χρόνο, οι οποίες έχουν ως στόχο την ενημέρωση των μελών τους για θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα τους και συνήθως αποτελούν θέματα πολιτικής προτεραιότητας.

Η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας έχει ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα αρμοδιοτήτων που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τις πολιτικές της ΕΕ για τον πολιτισμό, την εκπαίδευση, τα ΜΜΕ, τον οπτικοακουστικό τομέα,  τη νεολαία, τον αθλητισμό, την πολυγλωσσία και τη στρατηγική επικοινωνίας της ΕΕ.

Ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι όλες οι πολιτικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που εκπροσωπούνται στην επιτροπή μας συμφώνησαν μία από τις περιορισμένες σε αριθμό δημόσιες ακροάσεις να αφιερωθεί σε αυτό το ειδικό θέμα.

Στόχος της ακρόασης ήταν αφενός να καταδείξει την εγκατάλειψη, καταστροφή και λεηλασία των ιστορικών  μνημείων της κατεχομένης Κύπρου και αφετέρου να αναζητήσει λύσεις για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού μέσω της κοινής προσπάθειας των δύο κοινοτήτων.
    
Οι έξι ειδικοί που προσκαλέσαμε για να μας καταθέσουν τα πορίσματα των ερευνών τους και τις προτάσεις τους πάνω στο θέμα είναι οι:

- Βάσος ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ, Καθηγητής Αρχαιολογίας, Διευθυντής του Ιδρύματος Λεβέντη και πρώην Διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου (1963-1989)

- Δημοσθένης ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ, Ιερέας και συγγραφέας βιβλίων και λευκωμάτων σχετικά με την καταστροφή των εκκλησιών στην κατεχόμενη Κύπρο

- Έντουαρντ O' ΧΑΡΑ, Βρετανός βουλευτής, Γενικός Εισηγητής της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πολιτιστική κληρονομιά

- Ντενίς ντε ΚΕΡΓΚΟΡΛΕ, Αντιπρόεδρος της Europa Nostra, (Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς)

- Kλάους ΓΚΑΛΛΑΣ, Γερμανός ιστορικός και συγγραφέας ο οποίος έχει ασχοληθεί επισταμένα με την καταστροφή και λεηλασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Κύπρο 
 - Μίκαελ ΓΙΑΝΣΕΝ, Αμερικανίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου  «Πόλεμος και Πολιτιστική Κληρονομιά: Η Κύπρος μετά την τουρκική εισβολή του 1974»   
    
 Η Κύπρος στη διάρκεια της πολύχρονης και πολυκύμαντης ιστορίας της  γνώρισε αρκετούς κυρίαρχους και αφομοίωσε διαφορετικές πολιτιστικές επιδράσεις. Τα πολλά και σημαντικά μνημεία που σώζονται στη Μεγαλόνησο αντιπροσωπεύουν όλες τις περιόδους της ιστορίας της και διασώζουν τα αποτυπώματα του ελληνικού, του ρωμαϊκού, του βυζαντινού, του ενετικού, του φραγκικού και του οθωμανικού πολιτισμού. Όλες οι ιστορικές περίοδοι κληρονόμησαν σημαντικά  μνημεία στην Κύπρο τα οποία αποτελούν σήμερα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού. 

Σημαντική ωστόσο τομή στην ιστορική και πολιτισμική συνέχεια της Κύπρου αποτελεί  η τουρκική εισβολή του 1974 η οποία δεν είχε μόνο ως συνέπεια την πλήρη διχοτόμηση του νησιού  και την απόλυτη ρήξη των δεσμών ανάμεσα στις δύο κοινότητες, αλλά ήταν εξίσου επιζήμια και καταστροφική και για τον πολιτισμό της Μεγαλονήσου.

Η πολιτιστική  κληρονομιά ενός τόπου ποτέ δεν παραμένει άθικτη μετά την εισβολή ξένων στρατευμάτων. Έτσι και στην Κύπρο, αμέσως μετά την εισβολή, ξεκίνησε η εγκατάλειψη, καταστροφή και λεηλασία των αρχαιολογικών και κυρίως των χριστιανικών της μνημείων.

Κατά τη διάρκεια της δημόσιας ακρόασης, οι ομιλητές κατήγγειλαν κυρίως την εδώ και 33 χρόνια λεηλασία των εκκλησιών, μοναστηριών και νεκροταφείων στην κατεχόμενη Κύπρο. Σπάνιες εικόνες έχουν κλαπεί, μοναδικής αξίας αγιογραφίες και μωσαϊκά έχουν τεμαχιστεί και έχουν φυγαδευτεί στο εξωτερικό από ένα διεθνές κύκλωμα λαθρεμπορίας που τροφοδοτεί με πολύτιμα αντικείμενα τις αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής.

Παράλληλα πολλές εκκλησίες χρησιμοποιούνται σήμερα ως τζαμιά, αποθήκες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις ή ακόμη και καζίνο, ενώ εκατοντάδες  άλλες έχουν όχι απλώς λεηλατηθεί αλλά και σκόπιμα καταστραφεί ή ακόμα και κατεδαφιστεί.

Η παράνομη δράση των αρχαιοκάπηλων επεκτάθηκε και στη λεηλασία των μονίμων συλλογών των μουσείων που βρίσκονται στη βόρεια Κύπρο, καθώς και του μη καταγεγραμμένου υλικού των αποθηκών των ξένων αρχαιολογικών αποστολών.

Όμως, βασική λειτουργία του πολιτισμού είναι να ενώνει και όχι να χωρίζει τους λαούς. Συνεπώς στόχος της δημόσιας ακρόασης - και νομίζω ότι το πετύχαμε - ήταν να μην περιοριστούμε απλά στη διαπίστωση των προβλημάτων αλλά να αναζητήσουμε λύσεις με σεβασμό σε ολόκληρο το φάσμα του Κυπριακού πολιτιστικού αποθέματος χωρίς να κάνουμε δια χωρισμούς ανάμεσα σε αρχαία, χριστιανικά, ισλαμικά ή άλλα μνημεία.

Από τις παρεμβάσεις των ομιλητών και των ευρωβουλευτών που συμμετείχαν στην ακρόαση,  διετυπώθησαν συγκεκριμένες προτάσεις για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου μέσω της συνεργασίας των δύο κοινοτήτων. 

Οι προτάσεις μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

1. Να προβούμε ως Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ενέργειες προς την  Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ώστε να επιστραφούν από τη Γερμανία τα 40 κιβώτια με 8.000 ιερά κειμήλια και έργα τέχνης (ψηφιδωτά, εικόνες, τοιχογραφίες) που εκλάπησαν από 46 εκκλησίες της κατεχόμενης Κύπρου από το κύκλωμα λαθρεμπόρων του διαβόητου Τούρκου αρχαιοκαπήλου Αϊντίν Ντικμέν. Τα αντικείμενα αυτά  βρίσκονται εδώ και 10 χρόνια σε αποθήκες στο Μόναχο και παρά την απόφαση του βαυαρικού δικαστηρίου δεν έχουν ακόμα επιστραφεί στην Κυπριακή Δημοκρατία.

2. Ένα μέρος της οικονομικής βοήθειας της ΕΕ που προορίζεται για τα κατεχόμενα να διατεθεί για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, ανεξάρτητα από το αν τα μνημεία ανήκουν σε Ορθόδοξους, Μαρωνίτες, Αρμένιους, Λατίνους ή Μουσουλμάνους. 

3. Να δημιουργηθεί μία επιτροπή αποτελούμενη από επιστήμονες και των δύο κοινοτήτων για την επιτόπου εξέταση της κατάστασης και τη διαχείριση των προσπαθειών διάσωσης και αποκατάστασης των μνημείων.

4. Να πραγματοποιηθεί φωτογραφική έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η οποία θα παρουσιάζει πώς ήταν οι εκκλησίες και οι τοιχογραφίες της κατεχόμενης Κύπρου πριν και μετά την εισβολή.

5. Να εκδώσει ψήφισμα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου στο οποίο θα περιγράφεται η παρούσα κατάσταση και θα διατυπώνονται συστάσεις προς την ΕΕ, την Τουρκία και τις δύο κοινότητες.

Πιστεύω ότι η δημόσια ακρόαση επέτυχε τους στόχους της. Αφενός ευαισθητοποίησε τα μέλη της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας   σχετικά με το πρόβλημα που υπάρχει στην Κύπρο εξαιτίας της συνεχιζόμενης διχοτόμησης του νησιού και αφετέρου  διετυπώθησαν  προτάσεις πάνω στις οποίες θα επικεντρώσουμε τις προσπάθειες μας τους επόμενους μήνες.
Ασφαλώς, δεν μπορούμε ως Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να λύσουμε συνολικά το πρόβλημα. Το πεδίο παρέμβασης μας είναι περιορισμένο και δεν είναι απλό ούτε να σταματήσουμε την λεηλασία των μνημείων ούτε να συλλάβουμε τους λαθρεμπόρους.

Μπορούμε όμως να παρέμβουμε για την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης και να ασκήσουμε την απαραίτητη πολιτική πίεση.

Το μήνυμα που δώσαμε μέσα από τη δημόσια ακρόαση είναι ότι η προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου θα πρέπει να πηγάζει από την κοινή θέληση των δύο κοινοτήτων και να αποτελεί κοινό τους στόχο.

Δυστυχώς είμαι υποχρεωμένος να καταγγείλω την ΕΡΤ που προκλητικά αγνόησε το μεγάλο γεγονός της Δημόσιας Ακρόασης για την καταστροφή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου.