|
| |
|
|
| |
| Κυρίες και Κύριοι
Θέλω κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω τις Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» και τον συγγραφέα για την τιμή που μου έκαναν να με συμπεριλάβουν ανάμεσα στο πάνελ των ομιλητών της παρουσίασης μιας σπουδαίας ιστορικής έρευνας – του Γρηγόρη Φαράκου – ενός προσώπου που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην νεώτερη πολιτική ιστορία της αριστεράς και όχι μόνο.
Προσωπικά και πιστεύω και για τους υπόλοιπους εκλεκτούς ομιλητές, αλλά και για όσους βρίσκονται σε αυτή την αίθουσα, η σημερινή παρουσίαση – συζήτηση ενός βιβλίου ντοκουμέντου είναι μια πραγματικά σημαντική στιγμή.
Και αυτό γιατί με την χρονική απόσταση που μας χωρίζει από τα γεγονότα και τις καταστάσεις που καταγράφει ως ιστορικός επιστήμονας, ο Γρηγόρης Φαράκος, μας δίνεται η δυνατότητα να αναψηλαφήσουμε, να ξαναψάξουμε, να ξανακοιτάξουμε χωρίς τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του παρελθόντος, σημαντικές σελίδες μιας πολυτάραχης περιόδου της νεώτερης πολιτικής ιστορίας μας, με πολλαπλές και σημαντικές επιπτώσεις, στα χρόνια που ακολούθησαν τον τραγικό εμφύλιο, τις αγωνιώδεις προσπάθειες του Ελληνικού λαού για ομαλή λειτουργία του Δημοκρατικού Πολιτεύματος και των δημοκρατικών θεσμών, της τραγικής εμπειρίας της επτάχρονης δικτατορίας των Συνταγματαρχών, αλλά και τις σημαντικές και ουσιαστικές προσπάθειες που έγιναν από τις Κυβερνήσεις μετά το 1974 για την υπέρβαση των διακρίσεων και την επούλωση των ανοιχτών πληγών, που είχε αφήσει μια άσκοπη αλλά και πολλαπλώς υποκινούμενη, εμφύλια σύγκρουση.
Σε αυτή την νηφάλια προσέγιση και αποτίμηση, πιστεύω ότι συμβάλλει τα μέγιστα, ο ερευνητής συγγραφέας, με την ψύχραιμη και βασισμένη σε αδιάψευστα σημαντικά ντοκουμέντα εργασία του.
Ωστόσο η συμβολή του στην κατανόηση αυτής της πολυτάραχης και εξαιρετικά δύσκολης περιόδου της νεώτερης ιστορίας μας, που με κινηματογραφική ταχύτητα εναλλάχτηκαν η μεγαλειώδης και μαζική αντίσταση του Ελληνικού λαού ενάντια στα Ναζιστικά και Φασιστικά στρατεύματα κατοχής, με πρωταγωνιστικό ρόλο τότε της Κομμουνιστικής Αριστεράς με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ –χωρίς βέβαια να υποτιμάμε την συμβολή στον μεγάλο απελευθερωτικό αγώνα και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων- και ο τραγικός και έξωθεν υποκινούμενος εμφύλιος, δεν περιορίζεται μονάχα στις σελίδες του παρόντος βιβλίου.
Ο ερευνητής, πέραν της επιστημονικής ιστορικής δουλειάς του και πέραν του γεγονότος ότι ο ίδιος ως στέλεχος του Κ.Κ.Ε βίωσε αυτή την τραγική εναλλαγή από την μεγαλειώδη αντίσταση στον αδελφοκτόνο πόλεμο , διακρίνεται για την τολμηρότητα της σκέψης του και την γενναιότητα της κριτικής και της αυτοκριτικής του .
Και αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής του οξύνοιας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός , ότι με συνέπεια υπηρέτησε τις αρχές του , μέσα από τις τάξεις του Κ.Κ.Ε , βλέποντας όμως την ανάγκη μιας βαθιάς ανανέωσης των δομών και της σκέψης αυτού του Κόμματος .
Ως Γραμματέας μάλιστα της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε , παρά την πολύπλοκη και εξαιρετικά δύσκολη πολιτικά συγκυρία του 1989 , ο ίδιος προσπάθησε για την ανανέωση του Κομμουνιστικού Κινήματος στη χώρα μας .
Δεν είναι του παρόντος προφανώς να ανοίξουμε μια τέτοια συζήτηση σήμερα, και δεν αισθάνομαι ότι είμαι το κατάλληλο πρόσωπο γι΄αυτό αλλά αυτές οι αναφορές που έκανα , είναι αναγκαίες για να κατανοήσουμε την δυσκολία του εγχειρήματος, μέσα από τον κριτικό τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας καταγράφει και αποτιμά μια σημαντική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας μας , μέσα από μια ενδελεχή και επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάλυση της δράσης του δικού του πολιτικού και ιδεολογικού χώρου , και των σχέσεων αυτού του χώρου εκείνη την κρίσιμη περίοδο με το «διεθνές κέντρο», την Κομιντερν και το διάδοχο σχήμα της .
Γνώρισα τον Γρηγόρη Φαράκο στη Βουλή σε μια δύσκολη πολιτικά στιγμή στα 1989 όταν εκείνος ήταν βουλευτής και στέλεχος του Κ.Κ.Ε και αργότερα του ενιαίου ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ και ξεχώριζε με την πανθομολογούμενη σεμνότητα, το ήθος και την νηφαλιότητα του.
Από όλη αυτή την πορεία , κρατώ καλά στην μνήμη μου μια μοναδική εμπειρία που έζησα με τον Γρηγόρη Φαράκο . Ένα ταξίδι μας , το 1990 , στην Αμερική , όταν συνοδεύσαμε τον αείμνηστο Μάρκο Βαφειάδη , για ένα αφιέρωμα που έκανε η Ένωση Αμερικανών Δημοσιογράφων για την πολύκροτη υπόθεση της δολοφονίας του δημοσιογράφου Πολκ στην Ελλάδα , τα δύσκολα για την Δημοκρατία χρόνια του εμφυλίου πολέμου . Χρειάστηκαν πολλές προσπάθειες, πολλές δημοσιογραφικές έρευνες για να πεισθούν οι Αμερικανοί συνάδελφοι του Πολκ , πως δεν δολοφονήθηκε από τους διωκόμενους τότε αριστερούς και πως η όλη υπόθεση μάλλον ήταν μια καλοσχεδιασμένη προβοκάτσια , που μεθοδεύτηκε για να δυσφημίσουν την πλευρά των ηττημένων του εμφυλίου .
Οι συζητήσεις που τότε έκανα και με τον Γρηγόρη Φαράκο , αλλά και με τον αείμνηστο Μάρκο Βαφειάδη , ήταν για μένα ένα βίωμα ζωής . Και αυτό γιατί και η γενιά μου έζησε στο πετσί της τις τραγικές συνέπειες του εμφυλίου , την μικρότητα με την οποία συμπεριφέρθηκαν οι νικητές στους ηττημένους , με αποκορύφωμα τα κολαστήρια που δημιουργήθηκαν στα ξερονήσια για την «διαπεδαγώγηση» των Αριστερών και των συνοδοιπόρων τους και τα οποία γνώρισε και στην μετεμφυλιακή περίοδο , αλλά στην διάρκεια της δικτατορίας ο Γργόρης Φαράκος .
Θέλω επίσης να καταθέσω γιατί τα έχω ακόμα νωπά στην μνήμη μου τα θερμά λόγια του Αλέκου Παναγούλη για δυο συγκρατούμενους του, τον Γρηγόρη Φαράκο και τον Κώστα Κάππο για τους οποίους έλεγε ότι υπήρξαν ασυμβίβαστοι και υπέμεναν τα βασανιστήρια της χούντας με την ίδια ανδρειοσύνη όπως η δική του.
Όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι στις προθέσεις μου να γυρίσω την συζήτηση σε ένα οδυνηρό παρελθόν . Ηθικά και πολιτικά , υπάρχει ιστορική υπέρβαση , αυτών των οδυνηρών και τραγικών στιγμών , με τις μεταπολιτευτικές πρωτοβουλίες του αείμνηστου Κωνσταντίνου Καραμανλή και την νομιμοποίηση του Κ.Κ.Ε , αλλά και την συμφιλιωτική πολιτική και τα τολμηρά μέτρα του αείμνηστου Αντρέα Παπανδρέου , με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης κ.α
Αν κάνω αυτές τις αναφορές , είναι για να γίνει ακόμα πιο κατανοητή η προσπάθεια του Γρηγόρη Φαράκου –αν και έχει υποστεί όλες τις συνέπειες της διωκόμενης Αριστεράς – να προσεγγίσει με τόλμη , κριτική και αυτοκριτική διάθεση ένα πολυσύνθετο θέμα και για πολλά χρόνια «ταμπού» για ένα κομμάτι της ιστορικής Ελληνικής Αριστεράς: αυτό των σχέσεων της σε μια εξαιρετικά κρίσιμη και ρευστή περίοδο , με την Κομμουνιστική Διεθνή και τους θεσμούς που την διαδέχτηκαν , με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα .
Πιστεύω , διαβάζοντας προσεκτικά αυτό το βιβλίο , ότι ο Γρηγόρης Φαράκος δεν είναι μόνο ένας άνθρωπος που γαλουχήθηκε και βίωσε τους αγώνες του Κ.Κ.Ε , την αντίσταση και τον τραγικό εμφύλιο , αλλά είναι ταυτόχρονα και ένας Ιστορικός , με την επιστημονική έννοια του όρου «Ιστορικός», και συμφωνώ μαζί του για το παράδοξο εκείνων που θέλουν η ιστορική καταγραφή και η αξιολόγηση της να είναι αποκλειστικό δικαίωμα ή αποκλειστική επιστημονική ευθύνη όσων από καθέδρας ασχολούνται με αυτήν. Ο Γ. Φαράκος είναι ένας θα μπορούσα να πω δια βίου ερευνητής , ένας καλός γνώστης των μεθόδων της ιστοριογραφίας και κυρίως είναι ένας ιστορικός αυτόπτης μάρτυρας που αποφεύγει να αφηγηθεί τις προσωπικές του εμπειρίες, προκειμένου να έχει την όσο το δυνατόν ακριβέστερη προσέγγιση της ιστορικής αλήθειας, δηλαδή την επιστημονική καταγραφή της ιστορίας .
Σημειώνω μια πραγματικά αξιόλογη παρατήρηση που ο ίδιος κάνει στον πρόλογο του βιβλίου του και η οποία είναι ενδεικτική της προσπάθειας του να αποφύγει την όποια καταγραφή προσωπικών εμπειριών , προκειμένου να δει την Ιστορία με την επιστημονική της διάσταση . Λέει λοιπόν χαρακτηριστικά : «Συνειδητοποιώ πως , όσο τα χρόνια περνούν , είναι φυσικό να ξεθωριάζουν οι λεπτομέρειες της ατομικής και συλλογικής μνήμης του παρελθόντος. Αλλά και τα προσωπικά πάθη και βιώματα των πρωταγωνιστών του αμβλύνονται με την νηφάλια και ψύχραιμη θέαση των ιστορικών δεδομένων και τις προσκτώμενες , στο μεταξύ εμπειρίες . Ταυτόχρονα, μέσα από την τέφρα που , φυσιολογικά ο χρόνος επισωρεύει , αποκαλύπτονται ακριβέστερα οι ουσιαστικοί συντελεστές των γεγονότων και τα βασικά τους γνωρίσματα .
Προσεγγίζεται , επομένως , πιο θεμελιωμένα , η ιστορική αλήθεια».
Το πρωτότυπο αυτής της εργασίας του Γρηγόρη Φαράκου , είναι , το ότι με βάση σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα , μπορεί και καταγράφει την πορεία και την σχέση του Κ.Κ.Ε και κυρίως του Εαμικού Κινήματος που πρωταγωνίστησε στον απελευθερωτικό αγώνα με την Κομουνιστική Διεθνή , αλλά και την παρέμβαση του κέντρου αναφοράς αυτού του Κινήματος (δηλαδή , τότε την Μόσχα) , καθώς και τον ρόλο του διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος και τις μεταξύ τους σχέσεις σε όλη την κρίσιμη περίοδο από τις παραμονές της έναρξης και μέχρι την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου . Εστιάζεται δε στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης , με χρήσιμες όμως αναφορές και στις προηγούμενες καταστάσεις , προκειμένου να υπάρξει μια ευρύτερη θεώρηση των εξελίξεων .
Αυτή του η εργασία φωτίζει την δράση και κυρίως τις διεθνείς διασυνδέσεις ενός από τα δύο στρατόπεδα , του «ΕΑΜικού» χώρου, που μετά την απελευθέρωση βρέθηκαν να αντιμάχονται ουσιαστικά για την εσωτερική εξουσία στο όνομα ενός υποτιθέμενου αλάθητου δόγματος.
Είναι ίσως από τις λίγες φορές που υπάρχει μια τέτοια τεκμηριωμένη προσέγγιση για την Κομμουνιστική Αριστερά και το «ΕΑΜικό» κίνημα , καθώς για τις διασυνδέσεις του άλλου στρατοπέδου, της δογματικής τότε Δεξιάς με τον δικό της διεθνή παράγοντα (κατά κύριο λόγο τον Αγγλοαμερικάνικο) και τον ρόλο που αυτός έπαιξε στις εσωτερικές εξελίξεις.
Ο συγγραφέας, θεματογραφικά επικεντρώνει την προσοχή του , σε ορισμένες μόνο πλευρές των γεγονότων στα δύσκολα εκείνα για την Ελλάδα χρόνια .
Επεξεργάζεται την επιτυχή αντιμετώπιση από την Ελλάδα της Ιταλικής επιδρομής τον χειμώνα του 1940-1941 , και μετά την επίθεση των Χιτλερικών στρατευμάτων , τον Απρίλιο του 1941, την ήττα και την κατοχή , αλλά και την δημιουργία ενός μεγαλειώδους και εκ των πλέον επιβλητικών σε ολόκληρη την Ευρώπη, αντιστασιακού κινήματος . Σε αυτό το κίνημα , όπως και ο ίδιος σημειώνει , κυρίαρχο αναδείχτηκε το ΕΑΜ , στο οποίο καθοριστικό και καθοδηγητικό ρόλο είχαν οι Κομμουνιστές του Κ.Κ.Ε . Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας , με την απελευθέρωση της χώρας από τις δυνάμεις κατοχής , τρεις – τέσσερις μήνες , στάθηκαν ικανοί για να ανατραπούν τα πάντα στην μετακατοχική Ελλάδα . «Κλίμακες αξιών , συσχετισμοί δυνάμεων , το μερίδιο ελέγχου τους στην εξουσία , ήλθαν τα πάνω – κάτω. Αυτή η ανατροπή αποτελεί , κατά την γνώμη μου , δεσπόζον γνώρισμα της Ελληνικής δεκαετίας του 40» , λέει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας .
Αυτή η πρωτότυπη εργασία, φέρνει στη δημοσιότητα άγνωστες πτυχές του ΚΚΕ και τις σχέσεις του με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα , την Κομιντέρν και τα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης , ακόμα και των Η.Π.Α , μέσα κυρίως από έγγραφα –ντοκουμέντα , που θεμελειώνουν την εργασία του.
Πέραν από την αξιοποίηση μιας εκτενούς βιβλιογραφίας , ο συγγραφέας στηρίζεται σε πολά αρχειακά υλικά , το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δημοσιεύεται για πρώτη φορά στα Ελληνικά . Τα ντοκουμέντα αυτά προέρχονται κυρίως από ρώσικα αρχεία (ολόκληρο σχεδόν το απόθεμα ντοκουμέντων της Κομμουνιστικής Διεθνούς που αναφέρεται στη συγκεκριμένη περίοδο) , βουλγαρικά , ελληνικά αλλά και βρετανικά.
Από τον όγκο των εντυπωσιακών ντοκουμέντων που φέρνει στην επιφάνεια ο Γρηγόρης Φαράκος στέκομαι αξιολογικά :
- στο γράμμα του τότε Γραμματέα του Κ.Κ.Ε , Νίκου Ζαχαριάδη προς τον δικτάτορα Μεταξά και με το οποίο παίρνει εγκαίρως θέση για τον πόλεμο
- τα κείμενα (το 1944) των Ντιμιτρόφ και Μπαράνοφ , προς τον τότε Υπουργό Εξωτερικών της ΕΣΔΔ , Μολότοφ , μέσω των οποίων διαφαίνεται ότι το Κομμουνιστικό κέντρο απέκλειε οποιαδήποτε στήριξη προς το ΕΑΜ , μετά την απελευθέρωση .
- Το σημείωμα της Βρετανικής Κυβέρνησης προς τον πρέσβη της στο Κάϊρο κ. Λίπερ (Μάϊος του 1944) στο οποίο καταγράφεται με επίσημο τρόπο πως οι Βρετανοί έβαζαν επίσημα στο παιγνίδι για την Ελλάδα και τον αμεριακανικό παράγοντα .
- Σημειώματα που αντάλλαξαν ο Ντιτρόφ (Δεκέμβρης του 1944) με τον Γιώργη Σιάντο που ο μεν πρώτος συνιστούσε να μην προχωρήσει το ΚΚΕ σε επικύνδινα μονοπάτια , ο δε δεύτερος απαντούσε ότι θα «συνεχίσομεν παλλαϊκό πόλεμο δια ελευθερίαν λαού και ανεξαρτησίαν χώρας μας».
- Τα Αυθεντικά ντοκουμέντα «οδηγίες» της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του ίδιου του Στάλιν προς τα Κομμουνιστικά Κόμματα της Ευρώπης , όπως για παράδειγμα η «παρέμβαση» το 1944 προς την τότε ηγεσία του Ιταλικού Κ.Κ (τον Παλμίρο Τολιάτι) , ώστε να αποφευχθεί οξεία σύγκρουση στην Ιταλία , τύπου «Δεκεμβριανών» της Αθήνας .
- Τα Κείμενα κορυφαίων στελεχών του Κ.Κ Η.Π.Α (όπως του Προέδρου της Εθνικής Επιτροπής του Κ.Κ Αμερικής Ουίλιαμ Φόστερ) προς τον Μολότοφ.
- Τέλος, τις πίκρες εμπειρίες ενός εσωκομματικού αγώνα ακύρωσης προσώπων, όπως η υπόθεση Βαγγέλη Κτιστάκη για την οποία έχω –αν και μικρό παιδί τότε- καταγραμμένες συζητήσεις εντός του οικογενειακού μου περιβάλλοντος.
Εν κατακλείδι, το βιβλίο είναι ένα ντοκουμέντο αποτέλεσμα μιας έγκυρης επιστημονικά προσέγγισης ενός ιδιαίτερα δύσκολου θέματος, και παρέχεται η δυνατότητα ακόμα και στον μη μυημένο στην πολυτάραχη εκείνη εποχή αναγνώστη, να κατανοήσει σημαντικές πλευρές γεγονότων και εξελίξεων που σημάδεψαν την σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας . Ο ίδιος εξάλλου ο συγγραφέας τονίζει ότι το βιβλίο αυτό συνεισφέρει σε αυτογνωσία και μνήμη και συμβάλλει στην ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας και στην πληρέστερη καταγραφή της Ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα .
Θέλω να ευχαριστήσω τον Γρηγόρη Φαράκο και να του ευχηθώ καλή δύναμη και καλή συνέχεια στη δημιουργική και ανεξάρτητη προσπάθεια που κάνει εδώ και χρόνια για να καταγράψει ιστορικά, πολυτάραχες πτυχές της νεώτερης ιστορίας μας.
Θέλω επίσης, με αυτή την ευκαιρία να σταθώ στον τολμηρό πολιτικό του λόγο , για την γενναία στάση του αλλά και για την αφοσίωση του , μέσα από σκληρή κριτική και αυτοκριτική , στις αρχές και τις αξίες μιας σύγχρονης Αριστεράς που στέκεται κριτικά όταν χρειάζεται στον παρελθόν της , αλλά μπορεί να βλέπει χωρίς δογματισμούς και εξαρτήσεις τις νέες προκλήσεις .
Θεωρώ υποχρέωση μου , να σταθώ επίσης στην πολύχρονη και δημιουργική παρουσία του επί πολλά χρόνια στο Ελληνικό Κοινοβούλιο και στους αγώνες που έδωσε από τα έδρανα της Βουλής για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των εργαζομένων , αλλά και την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών . Ιδέες για τις οποίες πάλαιψε από τα νεανικά του χρόνια και για τις οποίες γνώρισε αφάνταστη προσωπική ταλαιπωρία όσο ελάχιστοι Έλληνες.
Η ιστορική έρευνα φαίνεται να κερδίζει έναν έντιμο και ανιδιοτελή πολιτικό . Η πολιτική ζωή της χώρας και το Ελληνικό Κοινοβούλιο , για την ώρα τουλάχιστον , φαίνεται να στερούνται της ενεργού παρουσίας ενός πολιτικού με τολμηρές απόψεις και αντιλήψεις.
Είναι προφανώς δική του η επιλογή , αλλά και το τι θα κάνει από εδώ και πέρα σε σχέση με την ενεργό πολιτική και ιδιαίτερα σε μια συγκυρία όπου η Αριστερα και η Κεντροαριστερά , προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο και την δράση τους, σε μια σύνθετη και γεμάτη νέες προκλήσεις εποχή .
Η Ελληνική Αριστερά , σε όλες τις εκφράσεις της είχε την τύχη να έχει στις τάξεις της , φωτισμένες. γενναίες και ανιδιοτελείς προσωπικότητες που πρόσφεραν πολλά στον τόπο και την δημοκρατία , όπως οι αείμνηστοι , Ηλίας Ηλιού , Αντώνης Μπριλάκης κ.α. Παρά τις όποιες διαφορές απόψεων είχαν μεταξύ τους, η παρουσία και ο λόγος τους , υπήρξαν πολύτιμα εφόδια για όλο τον πολιτικό κόσμο .
Γρηγόρη Φαράκο για άλλη μια φορά σ΄ ευχαριστώ. | |
|
|
 |
 |
|
|
|
