Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Εισαγωγή
Καταρχάς, θα ήθελα να συγχαρώ τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Στρατηγικού Σχεδιασμού που ανέλαβε την πρωτοβουλία να διοργανώσει μία συνδιάσκεψη με θέμα την «Προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς από τους οργανισμούς αυτοδιοίκησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Είναι πραγματικά αξιέπαινες τέτοιου είδους πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών προκειμένου να ενεργήσουμε πιο αποτελεσματικά στο πλαίσιο της Ευρώπης για την ανάδειξη του κοινού μας ευρωπαϊκού πολιτισμού αλλά και των πολλών πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Βέβαια, οφείλω να πω ότι η σημαντική αυτή πρωτοβουλία δεν με εκπλήσσει, καθώς ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Στρατηγικού Σχεδιασμού έχει αποδείξει, μέσα από τις δραστηριότητες του τα τελευταία χρόνια, το μεγάλο ενδιαφέρον του να συμβάλει στην ανάδειξη των μεγάλων θεμάτων που απασχολούν τις πολιτικές των ευρωπαϊκών χωρών -  σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο - και κυρίως στο πλαίσιο της ένταξης και λειτουργίας τους στην ΕΕ.

Ένα από αυτά τα μεγάλα θέματα είναι ασφαλώς και ο πολιτισμός. Και ο στόχος της δικής μου σημερινής παρέμβασης είναι να καταθέσω την εμπειρία που έχω αποκομίσει κατά τα δυόμιση χρόνια που βρίσκομαι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Με την ιδιότητα του πρόεδρου της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από πολύ κοντά τις πολιτικές πρωτοβουλίες της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού και να συμμετέχω στο μέτρο του δυνατού στη διαμόρφωσή τους.     

Κύριο μέρος
Όπως γνωρίζετε, ο πολιτισμός αποτελεί ένα πρόσφατο σχετικά πεδίο πολιτικής παρέμβασης για την Ε.Ε. Η Ένωση άρχισε να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες στο πεδίο του πολιτισμού μετά το 1993, δηλαδή μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, με την οποία η ΕΕ απέκτησε αρμοδιότητα  στον τομέα του  πολιτισμού.  Με το άρθρο 151 της Συνθήκης, η ΕΕ απέκτησε την απαραίτητη νομική βάση προκειμένου να μπορεί να αναπτύσσει αυτόνομες πολιτικές πρωτοβουλίες συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών μελών, σεβόμενη την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους, και προβάλλοντας ταυτόχρονα την κοινή πολιτιστική κληρονομιά.

Η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε συνεργασία με το Συμβούλιο Υπουργών εξετάζει όλες τις νομοθετικές προτάσεις που υποβάλλει  η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον τομέα του πολιτισμού. Στο πλαίσιο της διαδικασίας της συναπόφασης, και λαμβάνοντας υπόψη τις τροπολογίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εγκρίνονται οι αποφάσεις της ΕΕ οι οποίες έχουν στη συνέχεια καθολική ισχύ σε όλες τις χώρες.

Στο πλαίσιο αυτό θα προσπαθήσω να κάνω μια ανασκόπηση των κυριότερων αποφάσεων που ελήφθησαν κατά τα δυόμιση τελευταία χρόνια με τη συμβολή της Επιτροπής Πολιτισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τον τρόπο με τον οποίο οι αποφάσεις αυτές  μπορούν να προσφέρουν προστιθέμενη αξία στις πολιτιστικές ενέργειες που πραγματοποιούνται από τα κράτη μέλη σε κεντρικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

(1) Πολιτιστικές πρωτεύουσες
Καταρχάς θα ξεκινήσω από την παλαιότερη πρωτοβουλία της ΕΕ στο πεδίο του πολιτισμού που δεν είναι άλλη από τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες.  Ένας θεσμός που γεννήθηκε το 1985 χάρη στην πρωτοβουλία και επιμονή μιας μεγάλης Ελληνίδας, της αξέχαστης Μελίνας Μερκούρη.

Οι πολιτιστικές πρωτεύουσες παραμένουν σήμερα ο μεγαλύτερος και καλύτερα οργανωμένος πολιτιστικός θεσμός της Ευρώπης. Καμία άλλη από τις πολιτιστικές δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει σήμερα την ίδια εμβέλεια και κυρίως την ίδια προβολή και μαζική συμμετοχή από την πλευρά των πολιτών.

Τα οφέλη τα οποία αποκομίζουν οι πόλεις οι οποίες έχουν την ευκαιρία να χριστούν Πολιτιστικές Πρωτεύουσες δεν περιορίζονται στο χρονικό διάστημα της προετοιμασίας και διεξαγωγής των εκδηλώσεων. Συνήθως - και αυτό είναι το ζητούμενο - η ανακήρυξη μιας πόλης σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα αποτελεί μοναδική ευκαιρία  για να δημιουργηθούν έργα και πολιτιστικές υποδομές, όπως αίθουσες συναυλιών, θέατρα, αίθουσες εκθέσεων, οι οποίες παραμένουν στο διηνεκές συμβάλλοντας στο πολιτιστικό κεφάλαιο της πόλης αυτής. 

Η εμπειρία έχει όμως δείξει ότι κάποιες συγκεκριμένες όψεις του καταξιωμένου θεσμού των πολιτιστικών πρωτευουσών έχουν ανάγκη περαιτέρω βελτιώσεων. Το κύριο ζητούμενο είναι η βελτίωση της μεθόδου επιλογής τους, η οποία μέχρι σήμερα γίνεται ως επί το πλείστον με πολιτικά κριτήρια, καθώς και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης των προγραμμάτων τους.

Σύμφωνα με τη νέα απόφαση για τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, αναθεωρείται ο τρόπος επιλογής των πολιτιστικών πρωτευουσών. Τα κράτη μέλη στο εξής θα διοργανώνουν διαγωνισμό σε εθνικό επίπεδο μεταξύ των ενδιαφερόμενων πόλεων. Η ύπαρξη του διαγωνισμού αυτού θα δημιουργήσει άμιλλα μεταξύ των πόλεων και θα προσδώσει μεγαλύτερη προβολή στο θεσμό. Η ελπίδα μας είναι να κινητοποιηθούν όσες περισσότερες πόλεις γίνεται και να συμμετέχουν στους διαγωνισμούς προτείνοντας πρωτότυπα και ρεαλιστικά προγράμματα με ευρωπαϊκή διάσταση.   

Θα ήθελα, τέλος, να τονίσω ότι η καταλυτική προσφορά της Μελίνας Μερκούρη για τη δημιουργία του θεσμού των πολιτιστικών πρωτευουσών δεν είναι κάτι που  αναγνωρίζεται μόνο από εμάς τους Έλληνες.  Για αυτό, μετά από πρότασή μου, αποφασίστηκε ότι το έπαθλο που θα δίδεται στις πολιτιστικές πρωτεύουσες θα απονέμεται στη μνήμη της.

(2) Πρόγραμμα Πολιτισμός
Σήμερα, το κύριο μέσο παρέμβασης της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού είναι το πρόγραμμα Πολιτισμός (2007-2013), το οποίο αποτελεί συνέχεια προηγούμενων αντίστοιχων προγραμμάτων, και ειδικότερα του προγράμματος Πολιτισμός 2000, καθώς και των παλαιότερων προγραμμάτων "Καλειδοσκόπιο", "Ariane" και "Raphaël.

Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην ανάδειξη ενός κοινού πολιτιστικού χώρου για τους Ευρωπαίους μέσω της ανάπτυξης της πολιτιστικής συνεργασίας των δημιουργών, των πολιτιστικών φορέων και των πολιτιστικών οργανισμών. Προωθεί τη διακρατική κινητικότητα των ατόμων που εργάζονται στο πολιτιστικό τομέα, ενθαρρύνει τη διακρατική κυκλοφορία των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών έργων και το διαπολιτισμικό διάλογο.

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να προωθηθεί η συνεργασία μεταξύ των πολιτιστικών φορέων της ΕΕ, ώστε να διαμορφώσουν σχέδια μονοετούς ή πολυετούς συνεργασίας που θα καταστήσουν δυνατή την από κοινού ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων με πραγματική ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία.

(3) Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου 2008
Ο αντίκτυπος των διαδοχικών διευρύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη κινητικότητα λόγω της ενιαίας αγοράς, τα παλαιά και νέα μεταναστευτικά ρεύματα, η αύξηση των ανταλλαγών με τον υπόλοιπο κόσμο μέσω του εμπορίου, της εκπαίδευσης, του τουρισμού και γενικά της παγκοσμιοποίησης, αυξάνει τις επαφές μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών και όλων όσων ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και των διαφόρων πολιτισμών, γλωσσών, εθνοτήτων και θρησκειών.

Είναι σημαντικό να παρέχονται τα μέσα για να ενισχυθεί ο διαπολιτισμικός διάλογος και ο διάλογος μεταξύ των πολιτών, προκειμένου να ενισχυθεί ο σεβασμός της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και να αντιμετωπισθεί η πολύπλοκη πραγματικότητα των κοινωνιών μας, καθώς και η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτιστικών ταυτοτήτων και πεποιθήσεων. Επιπλέον είναι σημαντικό να προβληθεί η συνεισφορά των διαφόρων πολιτισμών στην κληρονομιά και στον τρόπο ζωής των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αναγνωριστεί ότι ο πολιτισμός και ο διαπολιτισμικός διάλογος είναι τα κατ' εξοχήν μέσα για μια αρμονική συμβίωση.

Για αυτούς τους λόγους, το έτος 2008, μετά από απόφαση που λάβαμε, έχει κηρυχθεί από την ΕΕ "Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου" προκειμένου να συμβάλει σε μία διαρκή διαδικασία διαπολιτισμικού διαλόγου, η οποία θα συνεχιστεί και πέρα από το συγκεκριμένο έτος.

(4) Αδελφοποιήσεις πόλεων
Επίσης, σε ένα νέο πρόγραμμα που πρόσφατα εγκρίναμε, το οποίο ονομάζεται ''Ευρώπη για τους πολίτες'", εντάσσονται ένα άλλος επιτυχημένος ευρωπαϊκός θεσμός: οι αδελφοποιήσεις πόλεων μέσω των οποίων έρχονται σε επαφή δήμοι από όλη την Ευρώπη και συνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα πυκνό δίκτυο πολιτών.
Οι αδελφοποιήσεις πόλεων δίνουν την ευκαιρία στους πολίτες τους να γνωρίσουν καλύτερα την καθημερινή ζωή των πολιτών στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να μιλήσουν μαζί τους και να ανταλλάξουν εμπειρίες, καθώς και να αναπτύξουν κοινά σχέδια σχετικά με θέματα που ενδιαφέρουν και τις δύο πλευρές, όπως η ένταξη στην τοπική κοινωνία, το περιβάλλον, η οικονομική ανάπτυξη και οι πολιτιστικές διαφορές.
Η υποστήριξη της ΕΕ για τις αδελφοποιήσεις πόλεων καθιερώθηκε το 1989 μετά από πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Έγινε δεκτή με ικανοποίηση από τις πόλεις και τους δήμους της Ευρώπης. Το 2006 υποβλήθηκαν περισσότερες από 2450 αιτήσεις επιδότησης.

(5) Πολιτιστική κληρονομιά
Τέλος, θα ήθελα να πω δυο λόγια για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομίας που είναι ένα τομέας όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να συμβάλει περισσότερο.
 
Πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε την έκθεση μου σχετικά με την «προστασία της ευρωπαϊκής φυσικής, αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της υπαίθρου και των νησιωτικών περιοχών».

Για πρώτη φορά υιοθετείται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μία έκθεση  που έχει ως στόχο την λήψη συγκεκριμένων δράσεων για τη διατήρηση και αξιοποίηση της κληρονομιάς της Ευρώπης, με ιδιαίτερη αναφορά στην ύπαιθρο, στα νησιά και στους μικρούς παραδοσιακούς οικισμούς.

Η έκθεση παρουσιάζει μία σειρά από προτάσεις ούτως ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη μέλη, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές, αλλά και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία, ανάδειξη και   μακροπρόθεσμη διαχείριση του ιστορικού πλούτου της υπαίθρου και των νησιωτικών περιοχών προς όφελος της ποιότητας ζωής όλων των Ευρωπαίων πολιτών.

Στην έκθεση μου προτείνονται μεταξύ άλλων οι εξής δράσεις σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο:

· η επεξεργασία κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για την προστασία της κληρονομιάς της υπαίθρου, στο οποίο να περιλαμβάνεται η παροχή κινήτρων για τη συντήρηση παραδοσιακών κτηρίων και οικιστικών συνόλων και η διασφάλιση της συμβατότητας των νέων οικοδομικών δραστηριοτήτων με το ιστορικά δομημένο περιβάλλον και τα τοπικά αρχιτεκτονικά πρότυπα,

· η παροχή κινήτρων για τη μερική ή ολική κατεδάφιση, αλλά και την ανάπλαση ασύμβατων κατασκευών, οι οποίες αλλοιώνουν τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του οικισμού ή της περιοχής στην οποία βρίσκονται,

· η μέριμνα ώστε οι αναστηλωτικές παρεμβάσεις στους παραδοσιακούς οικισμούς να είναι συνολικές και να αποσκοπούν στην αποκατάσταση των πρωτογενών αρχιτεκτονικών  μορφών
 
· η μέριμνα ώστε να μην ενισχύονται με κοινοτικούς πόρους έργα εφόσον οδηγούν αποδεδειγμένα στην καταστροφή σημαντικών στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς,

· η διατήρηση της τοπικής τεχνογνωσίας και των παραδοσιακών επαγγελμάτων, καθώς και η προώθηση πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στη στήριξη των βιοτεχνικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων, ειδικότερα όσων απειλούνται με εξαφάνιση και είναι απαραίτητες για τη σωστή αποκατάσταση και τη συντήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς,

· η ενίσχυση της διάστασης της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, της Πολιτικής Συνοχής καθώς και στο πρόγραμμα Πολιτισμός (2007-2013) της Ευρωπαϊκής Ένωσης

· η ενθάρρυνση και ενίσχυση του εναλλακτικού αειφόρου τουρισμού κατά προτεραιότητα στους μικρούς παραδοσιακούς οικισμούς, με την υποστήριξη των κοινοτικών χρηματοδοτικών μέσων, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας, και άλλα,

· η ανάπτυξη στο μέλλον μιας νέας ευρωπαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, όπου, σύμφωνα με το πρότυπο των πολιτιστικών πρωτευουσών, θα επιλέγεται κάθε χρόνο ένας ή δύο  παραδοσιακοί οικισμοί για την πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων,   

· η δημιουργία, στο πλαίσιο του Βραβείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτιστική κληρονομιά, μίας νέας κατηγορίας βραβείου για την καλύτερη συνολική αναστύλωση ενός παραδοσιακού οικισμού,

· η δημιουργία, σύμφωνα και με πρόσφατη πρόταση στο πλαίσιο του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ,  ενός Ευρωπαϊκού Καταλόγου Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ανάλογου με εκείνου της ΟΥΝΕΣΚΟ, στον οποίο να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στη διάσταση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς της υπαίθρου και των νησιών,

Τέλος, στην έκθεση πρωτοβουλίας προτείνεται η θέσπιση ενός «Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς», το οποίο θα έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση των Ευρωπαίων πολιτών σχετικά με τη σημασία της ανάδειξης της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, προβλέποντας τις κατάλληλες δράσεις.

Επίλογος
Ασφαλώς η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας νομοθετεί και συντάσσει εκθέσεις πρωτοβουλίας σε μία σειρά από άλλους τομείς στους οποίους δεν έχουμε χρόνο σήμερα να αναφερθούμε. Θα αναφέρω απλώς επιγραμματικά ότι είναι επίσης αρμόδια για τις πολιτικές της ΕΕ για την εκπαίδευση, τη νεολαία, τον αθλητισμό, τα ΜΜΕ, τον οπτικοακουστικό τομέα και τη στρατηγική επικοινωνίας της ΕΕ.

Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο. Θα ήθελα μόνο να ευχαριστήσω τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Στρατηγικού Σχεδιασμού που μου έδωσε την ευκαιρία να αναφερθώ σε ένα μέρος των δραστηριοτήτων της επιτροπής που έχω την τιμή να προεδρεύω εδώ και δυόμιση χρόνια.