Θα ήθελα να ξεκινήσω την παρουσίαση κάνοντας μια μικρή εισαγωγή που θα αφορά σε διαπιστώσεις των προβλημάτων που δημιούργησαν την ανάγκη για να σχεδιάσουμε στο ΥΠΕΚΑ το συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Σήμερα, είναι πλέον παραδεκτό ότι το «τοπίο» δεν αποτελεί μόνο έναν πολιτιστικό ή φυσικό πόρο. Το τοπίο αναγνωρίζεται ως ένας βασικός οικονομικός πόρος, για την ανάπτυξη κάθε περιοχής.

Λέμε συχνά –και είναι αλήθεια – ότι στην Ελλάδα, έχουμε την τύχη να κληρονομήσουμε ένα τοπίο υψηλής αισθητικής ποιότητας. Η αξία αυτή οφείλεται ακριβώς στην ποικιλία του ελληνικού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των επί μέρους περιοχών, η οποία μέσα στους αιώνες διαμόρφωσε την ιδιαίτερη διακριτή ταυτότητα του κάθε τόπου. Και η ποικιλία δεν εντοπίζεται μόνο ανάμεσα στις μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, όπως είναι για παράδειγμα το Αιγαίο, η Ήπειρος, η Κρήτη. Κάθε γωνιά της ελληνικής επικράτειας ακόμη και κάθε μικρό νησί έχει τα δικά του ειδικά χαρακτηριστικά. Ο πλούτος αυτός διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οπότε και ξεκίνησε η αλλοίωση του ελληνικού τοπίου με την εισαγωγή κατασκευών ασύμβατων με την αρχιτεκτονική παράδοση και την κλίμακα των ελληνικών περιοχών.

Τις τελευταίες δεκαετίες, καταγράφηκαν στην Ελλάδα πολύ υψηλοί ρυθμοί οικοδομικής ανάπτυξης. Όμως η παραγωγή της νέας δόμησης έγινε χωρίς ειδικούς κανόνες, υποβαθμίζοντας και απαξιώνοντας το φυσικό τοπίο και το δομημένο περιβάλλον. Αν αυτή η κατάσταση συνεχισθεί, σε μερικά χρόνια το πρόβλημα θα είναι μη αναστρέψιμο. Κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στην απώλεια της ιδιαίτερης ταυτότητας των περιοχών ένα γεγονός που θα πλήξει παράλληλα την ποιότητα ζωής και την οικονομική προοπτική των περιφερειών της χώρας μας.

Με το πλαίσιο κήρυξης παραδοσιακών οικισμών που έχει θεσμοθετήσει η πολιτεία από τη δεκαετία του '70, μέχρι σήμερα προστατεύονται πολλοί οικισμοί στο σύνολο της χώρας. Ο βαθμός της προστασίας κάθε παραδοσιακού οικισμού είναι ανάλογος με τη σοβαρότητα της κήρυξης. Από τη διερεύνηση του θεσμικού πλαισίου προστασίας των 882 περίπου χαρακτηρισμένων παραδοσιακών οικισμών προκύπτει ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό –περίπου οι μισοί- είναι χαρακτηρισμένοι με Προεδρικά Διατάγματα γενικού χαρακτήρα χωρίς ειδικούς όρους. Είναι προφανές ότι με αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να αναδειχτεί η ιδιαιτερότητα κάθε περιοχής και δεν προστατεύεται ο πλούτος της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Αντίθετα οι περιπτώσεις που έχουν «θωρακιστεί» με ειδικούς κανόνες μορφολογίας και δόμησης (όπως είναι το Ναύπλιο, αρκετά νησιά του Αιγαίου, όπως η Σύμη, το Καστελόριζο, η Λέσβος κ.α.) έχουν εξελιχθεί διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό την τοπική διακριτή αρχιτεκτονική τους ταυτότητα.

Μεγαλύτερα προβλήματα διαπιστώνονται στους μη προστατευόμενους μικρούς οικισμούς (κάτω των 2000 κατοίκων), αλλά και στον εξωαστικό χώρο, όπου επιβάλλονται ενιαίοι όροι δόμησης, κοινοί για όλη την Ελλάδα. Δηλαδή κάθε περίπτωση, είτε είναι στην Κρήτη είτε στην Μακεδονία είτε στην Κέρκυρα διέπεται από τους ίδιους κανόνες δόμησης, ένα καθεστώς που ομογενοποιεί τη φυσιογνωμία των ελληνικών τοπίων και φυσικά παράγει κακής ποιότητας δομημένο περιβάλλον.

Σε ό,τι αφορά τον τύπο και τη μορφή των νέων κτιρίων, συχνά καταγράφεται η μεταφορά προτύπων από μια ά-χωρική αστική αρχιτεκτονική (όπως είναι η αστική πολυκατοικία με το συνεχές μπαλκόνι), ή αναπαράγεται μια στερεοτυπική ψευδοπαραδοσιακή αρχιτεκτονική (νησιώτικό, πηλιορείτικο κ.α.), ή ακόμη μεταφέρονται εντελώς ξένοι αρχιτεκτονικοί τύποι πρότυπα (π.χ. ελβετικό σαλέ στον Θεσσαλικό κάμπο).

Σε ότι αφορά την κλίμακα των όγκων, ο βασικός τύπος των νέων κτιρίων προκύπτει από την εξάντληση των δυνατοτήτων που δίνουν οι γενικοί όροι για τη δόμηση ή και από την καταστρατήγηση τους. Για παράδειγμα στον εξωαστικό χώρο κυριαρχεί ο όγκος που παράγουν τα επιτρεπόμενα 200 τμ, με το υπόγειο που γίνεται ισόγειο λόγω κλίσης, και τους δύο ορόφους με δυνατότητα τρίτου στην στέγη. Το βασικό γνώρισμα αυτών των κτιρίων είναι η μη προσαρμογή στο τοπίο και τη φυσική γεωμορφολογία της περιοχή. Πρόκειται δηλαδή για μία αρχιτεκτονική που έχει απολέσει τα βασικά γνωρίσματα της λαϊκής οικοδομικής παράδοσης.

Αιτίες του προβλήματος

Στους μηχανισμούς που δημιουργούν και διατηρούν το προβληματικό καθεστώς που περιγράψαμε, σημαντικό μέρος της ευθύνης έχει ένα ελλιπές και μη εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο δόμησης. Αποδείχθηκε επίσης ότι και οι επιτροπές αρχιτεκτονικού ελέγχου δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν την ποιότητα του αρχιτεκτονικού έργου, γιατί λειτούργησαν χωρίς αντικειμενικά κριτήρια ή επικαιροποιημένα και πλήρη στοιχεία.

Μετά από 35 περίπου χρόνια εμπειρίας, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι μόνο στις περιπτώσεις που θεσμοθετήθηκαν εξειδικευμένα πλαίσια δόμησης το ισοζύγιο θεωρείται θετικό. Η θέσπιση ειδικών μορφολογικών κανόνων – όπου έγινε- διέσωσε σε σημαντικό βαθμό την αισθητική των οικιστικών συνόλων, αλλά και λειτούργησε παιδευτικά για τους κατοίκους και τους μηχανικούς.

Επιπλέον, σήμερα, εισάγονται νέα δεδομένα στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Η επιτυχημένη πολιτική μας για την ευρεία υιοθέτηση των αρχών της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και των συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα στον οικοδομικό κλάδο. Όλοι όσοι εμπλεκόμαστε στην αρχιτεκτονική παραγωγή - η πολιτεία, τα όργανα ελέγχου, οι μελετητές μηχανικοί και οι πολίτες - καλούμαστε να διαχειριστούμε νέα ζητήματα και προβληματισμούς, σε ότι αφορά στην ενσωμάτωση των νέων αυτών τεχνολογιών στην αρχιτεκτονική της κάθε περιοχής.

Η πολιτική του ΥΠΕΚΑ για την αρχιτεκτονική δημιουργία περιγράφεται με τα παρακάτω:

• Το τοπίο της υπαίθρου και οι μικροί οικισμοί, αποτελούν βασικό πολιτιστικό και οικονομικό πόρο για τις ελληνικές περιοχές.
• Θέλουμε η νέα παραγωγή κτιρίων στην περιφέρεια να αποτελεί δημιουργική συνέχεια του τοπικού πολιτισμού και όχι αρνητική τομή. Να έχει αισθητική ποιότητα. Να προσαρμόζεται στην διακεκριμένη οικοδομική παράδοση και το τοπίο της κάθε περιοχής.
• Θέλουμε τη διαφάνεια, με τη διαμόρφωση αντικειμενικών κριτηρίων ελέγχου των αρχιτεκτονικών μελετών
• Θέλουμε τη συμμετοχή και την ενημέρωση του πολίτη.

Την πολιτική μας έρχεται να εξυπηρετήσει μια φιλόδοξη πρωτοβουλία:

Το "πρόγραμμα εκπόνησης μελετών για τη θεσμοθέτηση μορφολογικών κανόνων για τη δόμηση και την αρχιτεκτονική στους μικρούς οικισμούς της χώρας και σε περιοχές εκτός σχεδίου" έχει σαν στόχο τη διαμόρφωση εξειδικευμένων πλαισίων δόμησης για κάθε περιοχή της χώρας που θα αναδεικνύουν την ποικιλία της τοπικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας.

Σε κάθε περιφερειακή ενότητα (τέως νομό) – πλην της Αττικής και του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης - θα εκπονηθεί μια μελέτη για την αναγνώριση της τοπικής αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας και τη θεσμοθέτηση μορφολογικών κανόνων δόμησης. Το πρόγραμμα αφορά συνολικά την ανάθεση 48 μελετών που θα καλύπτουν το σύνολο της επικράτειας.

Οι μελέτες έχουν χωριστεί σε μικρές, μεσαίες και μεγάλες ανάλογα με την γεωγραφική μορφολογία και έκταση του χώρου καθώς και το πλήθος των οικισμών που η μελετητική ομάδα καλείται να καλύψει.

Αντικείμενο των μελετών

Σύμφωνα με τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί, οι εξειδικευμένοι κανόνες δόμησης που θα παραχθούν για κάθε περιοχή της χώρας, καλούνται να εξυπηρετήσουν τις σύγχρονες απαιτήσεις του σχεδιασμού, όπως είναι η προσαρμογή των αρχών της βιοκλιματικής δόμησης και των συστημάτων ΑΠΕ στα αρχιτεκτονικά πρότυπα κάθε τόπου. Παράλληλα, θα πρέπει να επιτρέπουν την ένταξη της νέας αρχιτεκτονικής όπου αυτή συγκροτεί εμπεριστατωμένη εναλλακτική πρόταση

Κόστος και χρηματοδότηση του προγράμματος

Το συνολικό προεκτιμώμενο κόστος εκπόνησης των μελετών αυτών, ανέρχεται σε 10,9 εκατομμύρια € και θα καλυφθεί από κοινοτικούς πόρους. Στο πρόγραμμα αυτό υπολογίζεται ότι θα απασχοληθούν 300 μελετητές διαφόρων ειδικοτήτων: αρχιτέκτονες με ειδίκευση στο αντικείμενο, πολεοδόμοι, ειδικοί επιστήμονες για το τοπίο και τη βιοκλιματική δόμηση.

Τα αναμενόμενα οφέλη από το πρόγραμμα αφορούν:

Στη διαφύλαξη ενός σημαντικού οικονομικού και πολιτιστικού πόρου που είναι η ταυτότητα της κάθε περιοχής :

• Με την αποτροπή της κατασκευής ασύμβατων κατασκευών που προσβάλλουν την ιστορία της τοπικής αρχιτεκτονικής και την παραδοσιακή μορφολογία των κτιρίων.
• Με την ανάδειξη της ποικιλίας των διακριτών αρχιτεκτονικών τοπικών εκφάνσεων κάθε περιοχής.

Στην προώθηση της πράσινης ανάπτυξης:

• Με τη δημιουργική προσαρμογή των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού στην αρχιτεκτονική παράδοση της κάθε περιοχής.

Στην εξυπηρέτηση του πολίτη και τη διαφάνεια:

• Με την παραγωγή ενός συνόλου κανόνων-οδηγιών που θα κατευθύνει τους μελετητές και τα αρμόδια όργανα αρχιτεκτονικού ελέγχου, με τρόπο αντικειμενικό και διάφανο.

Χρονοδιάγραμμα του προγράμματος

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έχει τεθεί, η ολοκλήρωση των διαδικασιών προκήρυξης των μελετών αναμένεται τον Ιούλιο του 2011. Οι αναθέσεις θα γίνουν έως τον Δεκέμβριο του 2011, ενώ η παραλαβή των μελετών προβλέπεται να γίνει τον Δεκέμβριο του 2012.

Σύμφωνα με τις προδιαγραφές, τα παραδοτέα θα περιλαμβάνουν και σχέδιο Προεδρικών Διαταγμάτων ώστε να μην καθυστερήσει η θεσμοθέτηση τους. Οι «οδηγοί» δόμησης για κάθε περιοχή θα είναι προσβάσιμοι ηλεκτρονικά στους πολίτες και στους αρμόδιους φορείς.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΔ_ΟΜΑΔΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ.pdf

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΔ_ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Ως ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ.pdf