Τις τελευταίες δεκαετίες, πραγματοποιήθηκαν ραγδαίες μεταβολές τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας όσο και στο άμεσο γειτονικό περιβάλλον των Βαλκανίων. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών στα βόρεια σύνορα της χώρας, οι αλλαγές στην οικονομία και την παραγωγική διαδικασία – με σημαντικότερη αυτή της οικονομικής κρίσης – τα νέα μεταφορικά δίκτυα, η διαμόρφωση του ενεργειακού χάρτη στη Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των μεταβολών. 

Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του '80 όπου θεσμοθετήθηκε το πρώτο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε συνέχεια στο χωρικό σχεδιασμό της περιοχής με αποτέλεσμα να μένουν αναξιοποίητα τα σημαντικά συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Αναφέρω, συνοπτικά, τη γεωστρατηγική θέση της περιοχής στην τομή των αξόνων Αδριατικής – Μαύρης Θάλασσας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης – Αιγαίου, τα δίκτυα μεταφορών όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο που ενώνει την Κεντρική Ευρώπη με τη Μεσόγειο, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το αρχαιολογικό και πολιτισμικό απόθεμα της περιοχής, το επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό της που είναι απαραίτητο για να υπάρξει καινοτομία στη χώρα συνολικά. 

Σήμερα, μια σπουδαία περιφέρεια της χώρας, με μοναδικούς φυσικούς πόρους, που άλλοτε έσφυζε από οικονομική δραστηριότητα, αποψιλώνεται από την βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή και εμφανίζει ανησυχητικούς δείκτες ανεργίας. Η έλευση της οικονομικής κρίσης ήρθε να εντείνει το αίσθημα αδιεξόδου που είχε δημιουργηθεί στους πολίτες από την απουσία προοπτικής για την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας.

Για να επανέλθει η ανάπτυξη στην περιοχή πρέπει να πληρούνται, κατά στην άποψή μου, δύο συνθήκες. Η πρώτη συνθήκη είναι ένας εξωστρεφής προσανατολισμός που εντάσσει την Κεντρική Μακεδονία σε ένα δίκτυο διαπεριφερειακών και διεθνών σχηματισμών ενισχύοντας την παρουσία της στη Νοτιο-ανατολική Ευρώπη. Η δεύτερη συνθήκη είναι η διατύπωση ενός σχεδίου για βιώσιμη χωρική ανάπτυξη που θα προωθεί την οικονομική και κοινωνική συνοχή, την ανταγωνιστικότητα περιοχής, την ποιότητα ζωής των πολιτών και την προστασία του περιβάλλοντος.

Ένας χωρικός σχεδιασμός τέτοιας εμβέλειας αντιμετωπίζει την Κεντρική Μακεδονία ως ολοκληρωμένη γεωγραφική ενότητα και λαμβάνει υπόψη τόσο τη ζώνη οικονομικής επιρροής της Θεσσαλονίκης με τη βιομηχανία, τις υπηρεσίες και τον τουρισμό της όσο και τα περιβαλλοντικά οικοσυστήματα τα οποία πρέπει να έχουν ενιαία διοικητική διαχείριση. Κατά συνέπεια, το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης έχει ισχύ Περιφερειακού Χωροταξικού Σχεδίου, ξεπερνά, δηλαδή, τα όρια του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης με την περιαστική του ζώνη και καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Το αναπτυξιακό πρότυπο που προτείνει το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο αντιμετωπίζει τη Θεσσαλονίκη ως Περιφερειακή Μητρόπολη και Πόλη-Πύλη της Ε.Ε. από Ανατολή και Νότο. Για το σκοπό αυτόν, η Εγνατία Οδός ορίζεται ως Εθνικός Άξονας Σύνδεσης Ανατολής-Δύσης, ξαναβρίσκει, δηλαδή, τον ιστορικό ρόλο που έπαιζε ήδη από τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Η Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζεται, παράλληλα, ως ένας διπλός πόλος στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, πόλος έρευνας και καινοτομίας και πόλος πολιτισμού- τουρισμού με την ανάδειξη του πολιτισμικού τριγώνου Θεσσαλονίκη-Δίον-Βεργίνα και των τουριστικών αξόνων προς τα νοτιοανατολικά, στα «πόδια» της Χαλκιδικής, και προς το νότο, για παράδειγμα, στις ορεινές περιοχές των Πιέριων και του Ολύμπου.

Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο προβλέπει, επίσης, την προστασία της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας και τη στήριξη του αγροτικού τομέα με εκσυγχρονισμό και αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων του. Όσον αφορά στο δευτερογενή τομέα, διατηρείται ο βιομηχανικός χαρακτήρας της περιοχής και ενισχύεται η βιομηχανική-βιοτεχνική ανάπτυξη κυρίως στο νομό Κιλκίς, αλλά και στους νομούς Ημαθίας και Πέλλας, με τη δημιουργία ενός βιομηχανικού άξονα προς το Βορρά που θα περιλαμβάνει σαφώς οριοθετημένες ζώνες υποδοχής για να αντιμετωπιστεί η διασπορά των βιομηχανικών – βιοτεχνικών μονάδων. Παράλληλα, ενισχύεται ο τριτογενής τομέας, δηλαδή, το εμπόριο και οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, ιδιαίτερα, οι πιο εξειδικευμένοι κλάδοι του τουρισμού και του πολιτισμού.

Σε επίπεδο χωροταξικής και οικιστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής, τα αστικά κέντρα και οι οικισμοί της Κεντρικής Μακεδονίας αντιμετωπίζονται ως ένα πολυκεντρικό και ιεραρχημένο σύστημα πόλεων και οικισμών με χωροταξικές ενότητες που θα έχουν λειτουργική αυτοτέλεια και συμπληρωματικότητα. Η κάλυψη των οικιστικών αναγκών του πληθυσμού (για κατοικία, εργασία, αναψυχή κ.λ.π.) υπακούει σε δύο βασικές αρχές : τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς από την άναρχη δόμηση.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω την ανάγκη να υπάρξει φειδωλή έγκριση μεγάλων επεκτάσεων στα Γ.Π.Σ. Πρέπει να ενισχύσουμε το μοντέλο της συμπαγούς πόλης ώστε να υπάρξει δημογραφική και οικονομική αναγέννηση των κέντρων των πόλεων. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στον αυξημένο ανταγωνισμό που δημιουργεί το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων για όλες τις πόλεις και τις περιφέρειες της Ευρώπης, αλλά και διεθνώς.

Η αρχή της βιώσιμης κινητικότητας διέπει το συγκοινωνιακό και μεταφορικό σχεδιασμό του νέου Ρυθμιστικού. Έτσι, λοιπόν, αναπτύσσονται δίκτυα μεταφορικών μέσων σταθερής τροχιάς σε αστικό, προαστιακό και περιφερειακό επίπεδο, με το μετρό της Θεσσαλονίκης, το μητροπολιτικό τραμ για τις περιοχές που δεν εξυπηρετούνται από το μετρό και τον προαστιακό σιδηρόδρομο για την σύνδεση όλων των σημαντικών αστικών κέντρων εντός της περιοχής εμβέλειας του νέου Ρυθμιστικού. Παράλληλα, ενθαρρύνονται οι εναλλακτικοί και ήπιοι τρόποι μετακίνησης όπως η μετακίνηση πεζή και με ποδήλατο, δημιουργούνται, δηλαδή, δίκτυα πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων τόσο στα ιστορικά κέντρα των πόλεων όσο και στις περιφερειακές γειτονιές. Επίσης, προβλέπεται η δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου λεωφορειολωρίδων για να ενισχυθεί η μετακίνηση με τα αστικά λεωφορείων που είναι πιο οικονομική για τους πολίτες και πιο φιλική προς το περιβάλλον.

Για την αντιμετώπιση του κυκλοφοριακού που είναι το μεγάλο και χρόνιο πρόβλημα της Θεσσαλονίκης, προβλέπεται η παράκαμψη της πόλης με τη δημιουργία της νέας Εξωτερικής Περιφερειακής Οδού και την αναβάθμιση της υφιστάμενης Εσωτερικής Περιφερειακής Οδού. Παράλληλα, προωθείται η δημιουργία μεγάλων χώρων στάθμευσης γύρω από το κέντρο της Θεσσαλονίκης καθώς και δίπλα στους τερματικούς σταθμούς του μετρό, ενώ δημιουργούνται κέντρα μετεπιβίβασης μεταξύ μετρό, τραμ, σιδηροδρόμου και λεωφορείων.

Μια από τις καινοτομίες του νέου Ρυθμιστικού είναι ο σχεδιασμός για την προστασία και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής. Οι αρχές της διατήρησης της βιοποικιλότητας ενσωματώνονται στη χωροταξική οργάνωση – κάτι που αποτελεί άλλωστε και κοινοτική υποχρέωση της χώρας. Επιπλέον, υπάρχει πρόβλεψη για αειφορική διαχείριση και ανάπτυξη των δασών (π.χ. διπλασιασμός της έκτασης του Σέιχ Σου), των υγροτόπων και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων (π.χ. του Θερμαϊκού Κόλπου, του Δέλτα του Αξιού).

Είναι αυτονόητο ότι η εφαρμογή του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων, του Κράτους, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών εταίρων, των επιστημονικών τάξεων, της κοινωνίας των πολιτών. Η σύμπραξη όλων αυτών των φορέων θεσμοθετήθηκε εξάλλου με τον Καλλικράτη, ο οποίος ορίζει από μια άλλη σκοπιά την αναπτυξιακή δυνατότητα κάθε περιφέρειας της χώρας. Έχουμε, λοιπόν, μια μοναδική ευκαιρία να συνδυάσουμε την ανάπτυξη με την χωροταξία και την πολεοδομία, όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε ευνομούμενη χώρα της Ευρώπης. Ας μην ξεχνάμε ότι, ο τελικός αποδέκτης και κριτής αυτής της αναπτυξιακής προσπάθειας για την Κεντρική Μακεδονία είναι ο κάτοικος και ο επισκέπτης της περιοχής.

• Η προτεινόμενη για θεσμοθέτηση τροποποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης και του Προγράμματος Προστασίας Περιβάλλοντος, η τροποποίηση δηλαδή του νόμου 1561/85 εισάγεται σε επίσημη διαβούλευση εντός των προσεχών ημερών.
• Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το ΕΠΠΕΡΑΑ και ένα μικρό της τμήμα από ίδιους πόρους του ΟΡΘΕ. Η διαδικασία είχε δρομολογηθεί ήδη από το 2003. Εκπονήθηκε από πολυμελή ομάδα μελετητών με υπεύθυνο τον κ. Κωνσταντίνο Τσαβδάρογλου και επιστημονικό συντονιστή τον κ. Νίκο Παπαμίχο από το 2007 έως το 2010 με βάση το νόμο 3316/05/.
• Τηρήθηκε συμμετοχική διαδικασία ως προς εναλλακτικές προτάσεις διεύρυνσης των ορίων της περιοχής του Ρυθμιστικού Σχεδίου και επιλέχθηκε τελικά το σενάριο που δημοσιοποιείται και που αφορά τις Περιφερειακές Ενότητες Θεσσαλονίκης, Κιλκίς και Χαλκιδικής και τους Δήμους Αλεξάνδρειας, Αρχαίας Πέλλας και Πύδνας των Περιφερειακών Ενοτήτων αντίστοιχα Ημαθίας, Πέλλας και Πιερία
• Βασικό κριτήριο γι' αυτό αποτέλεσε η οργανική και λειτουργική σχέση του ευρύτερου χώρου της Θεσσαλονίκης ως προς την ανάπτυξη και την οργάνωσή του αλλά και η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ενοτήτων (ορεινοί όγκοι παράκτιες περιοχές, λίμνες και λεκάνες απορροής, δέλτα ποταμών κ.α.).
• Βασική διαπίστωση της μελέτης είναι ότι με δεδομένα τα προγραμματικά μεγέθη της νέας περιοχής υπάρχει σοβαρή υπέρβαση του εκτιμούμενου πληθυσμού για το 2022 – έτος στόχος της μελέτης, από τις ήδη θεσμοθετημένες για επέκταση σχεδίων πόλης περιοχές. Και αναφερόμαστε ότι αυτό ισχύει για το σύνολο της περιοχής του νέου ΡΣΘ.
• Ως προς τα αναπτυξιακά δεδομένα αλλά και βάσει των χωροταξικών παραδοχών του σχεδίου, μέλημά μας είναι:

για τη Θεσσαλονίκη

• η ενδυνάμωση του ρόλου της μητροπολιτικής περιοχής Θεσσαλονίκης
• η δημιουργία πόλου έρευνας και καινοτομίας και η αναβάθμιση παρεχόμενων υπηρεσιών
• η ενίσχυση της σχέσης της με το δίκτυο των άλλων αστικών κέντρων της περιοχής
• η εξυγίανση και βελτίωση των υποδοχέων του δευτερογενούς τομέα

για τη Χαλκιδική

• Επίσης η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού και η απομάκρυνση από το μονόδρομο του σημερινού κυρίαρχου προτύπου ανάπτυξης της δραστηριότητας καθώς και του τομέα της παραθεριστικής κατοικίας αφήνοντας συγκεκριμένο χωρικό αποτύπωμα στο περιβάλλον.
• Η οργάνωση της μεταλλευτικής δραστηριότητας

για το Κιλκίς και τη δυτικά του Αξιού περιοχή

• Η οργάνωση και ανάπτυξη υποδοχέων βιομηχανίας αλλά και γενικότερα παραγωγικών ζωνών
• Εξυγίανση και προστασία της γεωργικής γης

Επίσης στρατηγικοί άξονες ανάπτυξης θεωρούνται:

· η οργάνωση υποδοχέων για τη βιομηχανία κατά μήκος του άξονα Θεσσαλονίκη-Κιλκίς

· η χωροθέτηση επιχειρηματικών ζωνών και περιοχών τουρισμού στον άξονα Θεσσαλονίκη –Χαλκιδική

· η ανάπτυξη ζωνών εμπορευματικών κέντρων και εγκαταστάσεων logistics κατά μήκος της Εγνατίας Οδού.

Ως προς τον ίδιο τον Οργανισμό Θεσσαλονίκης και το νέο διοικητικό περιβάλλον που καλείται να ανταποκριθεί στο ρόλο του (Καλλικράτης, εκσυγχρονισμός του πλαισίου του και διεύρυνση της περιοχής ευθύνης του), θα επανασυσταθεί το Συμβούλιο Ρυθμιστικού Σχεδίου όπως έγινε και για το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας και θα διευρυνθεί η Εκτελεστική Επιτροπή.

Τέλος, ο ΟΡΘΕ θα ασκεί την χωρική πολιτική στην περιοχή του Ρ.Σ. Θα είναι αρμόδιος να εγκρίνει με το ΥΠΕΚΑ τα ΓΠΣ ενώ κάθε σχέδιο χρήσης γης, ΖΟΕ, περιβαλλοντικών ρυθμίσεων θα πρέπει να είναι εναρμονισμένο με το Ρυθμιστικό Σχέδιο.

Το ΡΣΘ θα παρακολουθείται κατά την πορεία εφαρμογής του και για το λόγο αυτό θα πρέπει να συγκροτηθούν ομάδες όπου θα συμμετέχουν εκπρόσωποι Υπουργείων και φορέων με δραστηριότητα σε θέματα χωρικής και αναπτυξιακής πολιτικής.