|
| H |
|
|
| |
| Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί φίλοι,
Η σημερινή ημερίδα με τίτλο «Η αρχιτεκτονική των πόλεων», που είναι μια εξαιρετική πρωτοβουλία του ΙΣΤΑΜΕ - Ανδρέας Παπανδρέου, αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία να συζητήσουμε ένα πολύ σημαντικό θέμα. Στo διάβα της ζωής στο χώρο της πολιτικής, όποιος κι αν ήταν κατά καιρούς ο θεσμικός μου ρόλος, προσπάθησα να κάνω κοινωνό κάθε πολίτη για την ανάγκη σεβασμού του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Η υποχρέωση αυτή όσο κι αν είχε αφετηρία της κάποιο ρομαντισμό για όλες τις μορφές του λαϊκού πολιτισμού, ήταν περισσότερο μια κατασταλαγμένη πολιτική θέση ότι η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του φυσικού και του ιστορικά δομημένου περιβάλλοντος είναι πρωταρχικός και αναγκαίος όρος για τη διαρκή και αειφόρο ανάπτυξη κάθε τόπου. (photo 1,2,3,4)
Το δομημένο περιβάλλον των οικισμών του Αιγαίου συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο υψηλά δείγματα του νεότερου ελληνικού πολιτισμού. Η κληρονομιά αυτή, της οποίας η προστασία και η διατήρηση αποτελούσε όχι μόνο πολιτιστικό χρέος αλλά και αναπτυξιακή αναγκαιότητα, κινδύνεψε να αφανιστεί τις τελευταίες δυο δεκαετίες.
Το Υπουργείο Αιγαίου την τετραετία 2000-2004 με τις δυνατότητες που επέτρεπαν οι συγκεκριμένες αρμοδιότητές του, σχεδίασε και εφάρμοσε μια ολοκληρωμένη πολιτική προστασίας. Υπήρξε μια προσπάθεια γνώσης και τόλμης, γιατί ακριβώς ήρθε να καλύψει την καθυστέρηση πολλών δεκαετιών και να αντιμετωπίσει, αν όχι να αλλάξει, τις κατεστημένες πια νοοτροπίες που συνέβαλαν στη διόγκωση του προβλήματος.
Η αλλοίωση του πολεοδομικού ιστού των πόλεων και η καταστροφή της φυσιογνωμίας των μικρότερων οικισμών στην Ελλάδα οφείλονται στα ιστορικά γεγονότα (Μικρασιατική καταστροφή, εμφύλιος πόλεμος, εσωτερική μετανάστευση) και στις -πολύ συχνά πιεστικές- κοινωνικές συνθήκες που το κράτος δεν μπόρεσε να διαχειριστεί. Στα νησιά του Αιγαίου το φαινόμενο αυτό από ιστορική άποψη εξελίχθηκε διαφορετικά, αφού εδώ παρουσιάστηκε αργότερα και για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Η σημερινή μορφή των οικιστικών συνόλων των νησιών χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Σ’ εκείνα που μέχρι τις αρχές του 1980 υπέστησαν μεγάλη αφαίμαξη του ανθρώπινου δυναμικού τους εξ αιτίας του μεταναστευτικού ρεύματος και σ’ αυτά που γνώρισαν πιο αργούς ρυθμούς εγκατάλειψης και δρομολόγησαν την τουριστική τους προοπτική.
Από τη δεκαετία του 1960 και μετά ανατράπηκε άρδην μια παράδοση αιώνων, του «οικείν».
Το φαινόμενο αυτό έγινε πιο έντονο κατά την τελευταία 25ετια με εκτεταμένη οικοπεδοποίηση κάθε ελεύθερου χώρου και γόνιμης γης και κακής ποιότητας, χωρίς κανόνες, δόμηση.
Ο Ρωμαίος συγγραφέας Βιτρούβιος περιγράφει πως και που πρέπει να τοποθετείται μια πόλη βασισμένη στην εμπειρία του και στις πρακτικές της Ελληνιστικής Περιόδου. Μια ιδανική πόλη, γράφει, θα έπρεπε να έχει επάρκεια νερού και να είναι κοντά σε εύφορα χώματα. Όχι συχνά κάποιες πόλεις χτίστηκαν δίπλα σε θάλασσα π.χ. η Σάμος. Παράκτια χωροθέτηση είχαν κυρίως οι πόλεις – κράτη, με υπερπόντιες κτήσεις.
Όμως στη διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης ευθύνεται η προχειρότητα του κράτους. το οποίο κρυπτόμενο πίσω από την ανεπάρκεια του διοικητικού συστήματος, συνέλαβε τη μακιαβελική επινόηση της οικιστικής ανάπτυξης με την κατά παρέκκλιση επέκταση όλων των προ του 1923 υπαρχόντων οικισμών, δηλαδή το σύνολο της χώρας.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο η πολιτεία αλλά και ο πολίτης πίστευαν ότι η απασχόληση στον χώρο της οικοδομής θα αποφέρει υψηλότερο εισόδημα, όπως και πράγματι συνέβη. Η επικράτηση των «rooms to let» έδωσε την δυνατότητα σε νησιώτες να επιβιώσουν και κάποιοι να αποταμιεύσουν προς επένδυση πόρους. Έτσι εγκαταλείφθηκε η γεωργία και η κτηνοτροφία. Σήμερα, τα πάσης φύσεως ζαρζαβατικά εισάγονται, ακόμη και από την Ιταλία. (photo 5,6,7)
Την δεκαετία του ’90, η λέξη κτήμα, αμπέλι, χωράφι αντικαταστάθηκαν από τη μαγική λέξη «οικόπεδο», το οποίο νοηματικά αλλά και ουσιαστικά δεν μπορεί να βρίσκεται στη μέση ενός κάμπου. Έτσι τα νησιά οδηγήθηκαν στη μονοσήμαντη ανάπτυξη -με επίκέντρο τον τουρισμό- και την υπερμεγέθη παραθεριστική κατοικία και υπερέβησαν την οικιστική τους ικανότητα. Σήμερα η καταστροφή του τοπίου είναι δύσκολα αναστρέψιμη. Κυρίαρχη εικόνα είναι δυστυχώς εκείνη της υπερδόμησης και μάλιστα της ελάχιστης γης υψηλής γεωργικής παραγωγικότητας. (photo 8,9,10,11,12,13,14)
Η μεγάλη απειλή για το Αιγαίο στις μέρες μας ονομάζεται παραθεριστική κατοικία. Μόνο κατά το έτος 1999 εκδόθηκαν στο Αιγαίο 10.464 οικοδομικές άδειες, δηλαδή δημιουργήθηκαν 25 περίπου νέα οικιστικά σύνολα ή δέκα νέοι Δήμοι, χωρίς να υπολογίζεται η αυθαίρετη δόμηση. (photo 15, 15a, 16)
Η συγκέντρωση τουριστικών και παραθεριστικών εγκαταστάσεων οδήγησαν σε αστικοποίηση κατ΄αρχήν μεγάλες παράκτιες ζώνες. (photo 17,18,19)
Η χωροταξία, ο μεγάλος απών στην χώρα μας εδώ και δεκαετίες, δεν είναι τεχνικός όρος. Είναι όρος οικονομικός, αναπτυξιακός, οικολογικός και βέβαια πριν απ’ όλα πολιτικός. Για τη χωροταξία η ανάπτυξη δεν είναι μονοσήμαντη αλλά σύνθετη έννοια η οποία εμπεριέχει τις παραμέτρους της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της αλιείας, της βιοτεχνίας, του εμπορίου, του τουρισμού, του πολιτισμού και γενικά όλες τις δραστηριότητες της φύσης αλλά και των ανθρώπων. Στο τέλος της δεκαετίας που διανύουμε, στα νησιά θα οικοδομηθεί το σύνολο της γόνιμης ελεύθερης γης τους. (photo 20)
Το σύγχρονο κράτος απέτυχε στον βασικό του ρόλο που είναι η σύνταξη πλαισίου κανόνων. Ας αναλογισθούμε όμως ότι, στα 1905 το φτωχό νεοελληνικό κράτος για τις ΚΑΜΑΡΕΣ της Σίφνου είχε εκδώσει πολεοδομικό σχέδιο, με βασιλικό Διάταγμα το οποίο βέβαια μετά το 1960 κονιορτοποιήθηκε. Πολλά τέτοια παραδείγματα μπορούν ν’ αναφερθούν. Δεν υπάρχει δυστυχώς σήμερα η πολυτέλεια για έναν ειλικρινή συμβιβασμό μεταξύ της απληστίας του όποιου εποικιστή παραθεριστή και του ανυπεράσπιστου τοπίου του Αιγαίου.
Για τους παραπάνω λόγους είναι επιβεβλημένη η λήψη μέτρων, που θα αναστρέψουν τις αρνητικές επιπτώσεις που δημιούργησε το υφιστάμενο μοντέλο ανάπτυξης. Είναι αλήθεια ότι και λόγω του καταγγελτικού μου λόγου, το 2002 η Ελληνική κυβέρνηση εξήγγειλε για πρώτη φορά ότι θα καταργήσει μέχρι το 2007 την εκτός οικισμών δόμηση για κατοικία και κατά προτεραιότητα στα νησιά. Χωρίς βέβαια να εξειδικεύσει τις προτάσεις μου μεταξύ των οποίων άμεσα οι πεδινοί χώροι όλης της χώρας να κηρυχθούν αδόμητοι και να επιτρέπεται μόνο η γεωργική εκμετάλλευσή τους.
Το Υπουργείο Αιγαίου κατά την τετραετία 2000-2004 βρέθηκε αντιπαρατιθέμενο με το ΥΠΕΧΩΔΕ και ανέλαβε για την προστασία και ανάδειξη των νησιωτικών οικισμών πρωτοβουλίες σε δύο επίπεδα:
(photo 21,22,23)
Το πρώτο επίπεδο αφορούσε τη διασφάλιση υψηλής ποιότητας στις νέες οικοδομικές δραστηριότητες, δηλαδή την παραγωγή νέων κτιρίων ή τις επεμβάσεις σε παλαιά με τρόπο συμβατό με το ιστορικά δομημένο περιβάλλον και με τη μέγιστη προσαρμογή στο τοπίο. Τα προβλήματα εντοπίζονται στην έλλειψη εξειδικευμένου θεσμικού πλαισίου. Ο πολιτισμικός πλούτος δεν είναι δυνατόν να διαφυλαχθεί, μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο, Π.χ. με τα Π.Δ. του 1978 και του 1983 κηρύχθηκαν 580 οικισμοί ανά την Ελλάδα ως παραδοσιακοί. Κατά όπως λέω «γαία πυρί μειχθήτω», αφού αυτό απλώς παρέπεμπε στις οικοδομικές εγκρίσεις στις «διάσημες» Επιτροπές Ενασκήσεων Αρχιτεκτονικών Ελέγχων.
Από το ΥΠ.ΑΙ. εκδόθηκαν το 2000-2004 Διατάγματα για 27 νησιά μικρού και μεσαίου μεγέθους και ξεχωριστά Προεδρικά Διατάγματα για περισσότερες από 50 οικιστικές ενότητες με περιορισμούς δόμησης. Π.χ. παρεκκλίσεις. Τα Διατάγματα βασίστηκαν σε μελέτες που εκπόνησαν Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα όπως το Ε.Μ.Π. Κομβικό σημείο των θεσμικών παρεμβάσεών μας η υπήρξε η κατάργηση των καταστρατηγήσεων και των τεχνασμάτων που ο τεχνικός κόσμος της χώρας μας, δεν φείδεται κόπων να επινοεί. Π.χ. η κατάργηση της αρτιότητας των τεσσάρων στρεμμάτων στην εκτός οικισμών δόμηση με το γνωστό τέχνασμα των παρεκκλίσεων. Σε 185 νησίδες ή βραχονησίδες απαγορεύθηκε οποιαδήποτε οικοδομική δραστηριότητα και κηρύχθηκαν αδόμητες. (photo 24, 24a, 24b, 25)
Συγκροτήσαμε Τμήματα και Γραφεία Προστασίας του Περιβάλλοντος & της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς στις έδρες των 5 Νομών και των 8 Επαρχείων του Αιγαίου, συνολικά δηλαδή 13 αποκεντρωμένες υπηρεσίες, προσλαμβάνοντας με τις διαδικασίες του ΑΣΕΠ αρχιτέκτονες, περιβαλλοντολόγους και τεχνολόγους που πραγματοποιούν αυτεπάγγελτα αυτοψίες σε όλα τα στάδια ανέγερσης μιας οικοδομής.
Στο σημείο αυτό παραθέτω ένα απτό παράδειγμα νομοθετικής παρέμβασης. Πρόκειται για τον οικισμό του Αγίου Ευστρατίου που διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτος ως το 1968 οπότε χτυπήθηκε από ισχυρό σεισμό. (photo 26,27, 28,29)
Το δικτατορικό καθεστώς κατεδάφισε αναγκαστικά ότι διασώθηκε από την δόνηση. Ο νέος οικισμός που χτίστηκε προσομοιάζει με γκέτο. Διασώθηκαν μια δεκαριά κτίσματα που έδωσαν τα βασικά στοιχεία στους μελετητές που συνέταξαν τις αρχές του Προεδρικού Διατάγματος.
Αν το πρώτο επίπεδο των νομοθετικών πρωτοβουλιών του Υπουργείου Αιγαίου είχε να κάνει με την προστασία των νησιωτικών τοπίων και των οικισμών του Αιγαίου, το δεύτερο επίπεδο αφορούσε στην αποκατάσταση τους από τις ασύμβατες ανθρώπινες κατασκευές, κυρίως από πάσης φύσεως οικοδομήματα της εικοσαετίας 1960-1980.
Το 2002, συντάξαμε το σχέδιο νόμου για την καθιέρωση μέτρων και κινήτρων, με στόχο την αποκατάσταση του προκλητικά αλλοιωμένου τοπίου -με την παροχή κινήτρων. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το Νοέμβριο του 2003 και είναι πλέον νόμος του κράτους, ο Νόμος 3201, ουσιαστικά δρομολογήθηκε η διαδικασία -όπως ονομάστηκε- της «απόσυρσης κτιρίων» μη συμβατών με την ανθρώπινη κλίμακα και το μέτρο που διακρίνει την αρχιτεκτονική των νησιών.(photo 30,31)
Προτεραιότητα, κατ’ επιταγή του νόμου, έχουν τα κτίρια που αλλοιώνουν τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία βρίσκονται ή δεν εντάσσονται με αρμονία στο προστατευμένο περιβάλλον και στον υφιστάμενο οικιστικό ιστό.
Οι παρεμβάσεις που προβλέπονται αφορούν στη μερική ή ολική κατεδάφιση αλλά και στην ανάπλαση κτιρίων, τμημάτων ή στοιχείων τους, με την παροχή κινήτρων στους ιδιοκτήτες. Η απόφαση για την υπαγωγή λαμβάνεται από τον Υπουργό Αιγαίου, ύστερα από γνώμη ειδικής Επιτροπής.
Συγκεκριμένα, τα κίνητρα που προβλέπονται για την υπαγωγή στις διατάξεις του νόμου είναι -μεταξύ άλλων- χρηματική αποζημίωση για την ολική ή μερική κατεδάφιση κτιρίου ίση προς την αντικειμενική αξία του, στην οποία συνυπολογίζεται και η αντίστοιχη αξία του οικοπέδου μόνον όταν η κατεδάφιση είναι μερική. Η αποζημίωση δεν υπόκειται σε κανένα φόρο, κράτηση ή άλλο τέλος. Οι δαπάνες κατεδάφισης, ανάπλασης και αναβάθμισης των κτισμάτων θεωρούνται για τις επιχειρήσεις επενδυτικές δαπάνες και παρέχεται γι’ αυτές φορολογική απαλλαγή.
Ο νόμος για την «απόσυρση» ήταν μια πολιτική πρωτοβουλία πρωτοπόρα και τολμηρή. Ήταν απόρροια της βαθιάς πεποίθησης ότι σήμερα πια μπορούμε να αναστρέψουμε την κακή εικόνα -όπου αυτή έχει διαμορφωθεί στο διάβα του χρόνου- και με την επίγνωση ότι αν δεν το πράξουμε τώρα, δύσκολα θα τα καταφέρουμε στο μέλλον.
Υπάρχει ακόμα χρόνος να σώσουμε τα νησιά που δεν έχουν αλλοιωθεί. Η διαπίστωση αυτή μου επιτρέπει να ελπίζω ότι η πολιτική του Υπουργείου Αιγαίου από το 2000 ως το 2004 δεν θα παραμείνει μια μεμονωμένη νησίδα φροντίδας για το δομημένο περιβάλλον. Η περίοδος που διανύουμε δεν μου επιτρέπουν δυστυχώς να αισιοδοξώ. Η νέα διακυβέρνηση καταχώνιασε στο χρονοντούλαπο το Νόμο, μη ενεργοποιώντας τον. (photo 32,33,34,35,36,37)
Σας ευχαριστώ. | |
|
|
 |
 |
|
|
|
