ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ - 2000-2004 Υπουργός Αιγαίου

Ο Νίκος Σηφουνάκης είναι ο μακροβιότερος Υπουργός Αιγαίου και ο πρώτος βουλευτής Λέσβου που κατέλαβε αυτό το αξίωμα.

Ως επικεφαλής του Υπουργείου κατά την τετραετία 2000-2004 είχε την ευθύνη του σχεδιασμού και της υλοποίησης μιας νησιωτικής πολιτικής για το Αρχιπέλαγος που αφορούσε στην ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου, στη βελτίωση των μεταφορών και της ενδοεπικοινωνίας των νησιών, στην προστασία του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, στην υγειονομική προστασία και περίθαλψη των πολιτών, στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, στη βελτίωση της παροχής υπηρεσιών από το κράτος και στη χάραξη πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη.

Ανάπτυξη στο Αιγαίο

«Κατά την πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα τα νησιά αντιμετωπίζουν δύο προκλήσεις: Την αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών συνθηκών που επικρατούν σε διεθνές επίπεδο και την εφαρμογή της έννοιας της αειφορίας».

Βασικός μοχλός της αναπτυξιακής προσπάθειας στο Αιγαίο ήταν οι ευρωπαϊκές ενισχύσεις και ιδιαίτερα τα Κοινοτικά Κονδύλια του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (Γ΄ Κ.Π.Σ.). Τα κονδύλια αυτά εξασφαλίστηκαν χάρη στις προσπάθειες της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ για την τελική αναγνώριση, από την Ευρωπαϊκή Ένωση, του νησιωτικού χαρακτήρα της Ελλάδας, τον οποίο η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας (1990-1993) είχε παραβλέψει κατά την προετοιμασία της εφαρμογής της συνθήκης του Μάαστριχτ.

Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, που αποτελούσαν μια από τις φτωχότερες περιφέρειες της Ευρώπης, βρέθηκαν έτσι στην πρώτη θέση κατανομής των πόρων από το Γ΄ Κ.Π.Σ με κοινοτικές δαπάνες που αντιστοιχούσαν σε 2.339 ευρώ κατά κεφαλήν για την περίοδο έως το 2007. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε και για τα νησιά του νοτίου Αιγαίου, για τα οποία επίσης προβλέφθηκε σημαντικότατη ενίσχυση μέσω των κοινοτικών κονδυλίων, που αντιστοιχούσε σε 1.640 ευρώ κατά κεφαλήν για την ίδια χρονική περίοδο.

Τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του Εθνικού Σκέλους του Γ΄ ΚΠΣ αποτελούσαν τον άλλο βασικό μοχλό της νησιωτικής ανάπτυξης μέσω της υλοποίησης έργων - ενεργειών στους τομείς Μεταφορών και Επικοινωνίας, Πολιτισμού, Περιβάλλοντος. Οι δράσεις αυτές κάλυπταν το 44% του προϋπολογισμού του προγράμματος, ενώ οι δράσεις για την υλοποίηση έργων βελτίωσης ή κατασκευής βασικών υποδομών κάλυπταν το 35% του προϋπολογισμού του προγράμματος.

Με δεδομένη τη μικρότερη δυναμική της οικονομίας στο Βόρειο Αιγαίο προσδιορίστηκαν οι κύριες αναπτυξιακές προτεραιότητες για την αναστροφή της πληθυσμιακής συρρίκνωσης, τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης, την ενδυνάμωση της νησιωτικής οικονομίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

Τέλος, σημαντικό μέρος των πόρων που διατέθηκαν μέσω του Γ΄ Κ.Π.Σ. αφορούσε –και στις δυο περιφέρειες του Αιγαίου- στη δημιουργία βασικών υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, φράγματα, μαρίνες) και στην τουριστική αξιοποίηση των θαλασσών και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Μεταφορές και Ενδοεπικοινωνία των Νησιών

«Η επιτυχία οποιουδήποτε κλαδικού ή συνολικού, προγράμματος περιφερειακής ανάπτυξης στα νησιά του Αιγαίου εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος μεταφορών και ιδιαίτερα ενός λειτουργικού και σύγχρονου δικτύου ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών που παρέχει σταθερές, τακτικές και ποιοτικές υπηρεσίες μεταφοράς σε μόνιμους κατοίκους και επισκέπτες».

Η συγκρότηση ενός τέτοιου δικτύου μεταφορών και ενδοεπικοινωνίας στο Αρχιπέλαγος δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το πλήθος των νησιών σε συνδυασμό με τα προβλήματα της ελληνικής ακτοπλοΐας, αλλά και η πληθώρα των ασύμφορων «άγονων γραμμών» δημιουργούν ένα γόρδιο δεσμό που απαιτεί θαρραλέες, ριζικές και μακροπρόθεσμες λύσεις.

Το Υπουργείο Αιγαίου διέθετε πάντοτε το μεγαλύτερο μέρος από τον τακτικό προϋπολογισμό του στην επιδότηση των αγόνων ακτοπλοϊκών γραμμών με τη μίσθωση επιβατηγών οχηματαγωγών πλοίων μέσω δημόσιων μειοδοτικών διαγωνισμών. Οι επιδοτήσεις αυτές αυξάνονταν κατακόρυφα χρόνο με το χρόνο έτσι που ο δείκτης των αυξήσεων αυτών, μέσα σε δέκα περίπου χρόνια, άγγιξε το 144%. Μ’ αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε, κατά την τετραετία 2000-2004, κανένα μικρό νησί όπου να μη φθάνει ή να μην αναχωρεί κάθε μέρα κάποιο πλοίο.

Όμως το πρόβλημα της θαλάσσιας ενδοεπικοινωνίας των νησιών του Αιγαίου δεν μπορεί να λυθεί ριζικά με το καθεστώς των επιδοτήσεων, ειδικότερα μετά την άρση του cabotage και το νόμο του 2001 για την απελευθέρωση της ακτοπλοΐας.

Το Υπουργείο Αιγαίου σχεδίασε την μόνη ορθολογική πρόταση για την οριστική επίλυση του μεγάλου προβλήματος της ενδοεπικοινωνίας των νησιών:

Το 2001, ανέθεσε στο Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης «Μελέτη Σκοπιμότητας (Κόστους – Οφέλους) εναλλακτικών λύσεων οργάνωσης του δικτύου ακτοπλοϊκών συνδέσεων ενδοεπικοινωνίας των μικρών νησιών του Αιγαίου (Δίκτυο Άγονων Γραμμών)». Η μελέτη αυτή κατέληξε στη πρόταση της ναυπήγησης -με τη μέθοδο της αυτοχρηματοδότησης- σύγχρονων σκαφών που θα δρομολογούνταν στη συνέχεια με μακροχρόνιες συμβάσεις μίσθωσης. Σε δεύτερη φάση, η μελέτη αυτή επεκτάθηκε στο σύνολο των «άγονων» γραμμών του Αιγαίου Πελάγους.

Με βάση τις μελέτες αυτές σχεδιάστηκε μια πιλοτική εφαρμογή για 3 άγονες γραμμές (1. Αλεξανδρούπολη -Λήμνος – Μυτιλήνη – Χίος – Σάμος – Κως – Ρόδος, 2. Σάμος - Χίος - Μυτιλήνη - Μύρινα – Βόλος και 3. Σάμος – Χίος – Μυτιλήνη – Λήμνος – Καβάλα) με την πρόβλεψη να επεκταθεί σταδιακά, και το αργότερο μέσα σε μια τριετία, σε όλες τις άγονες γραμμές.

Για την ανίχνευση του επενδυτικού ενδιαφέροντος και το βέλτιστο σχεδιασμό της σύμβασης παραχώρησης και του διαγωνισμού ανάθεσης των γραμμών αυτών, το Υπουργείο Οικονομίας & Οικονομικών προκήρυξε τον Οκτώβριο του 2003 διαγωνισμό πρόσληψης Χρηματοοικονομικού Συμβούλου. Ο Σύμβουλος αυτός κατέληξε, στις αρχές του 2004, σε θετικά αποτελέσματα ως προς το ενδιαφέρον της διεθνούς αγοράς για ένα τέτοιο σχήμα παραχώρησης και προχώρησε σε συγκεκριμένες προτάσεις για τον σχεδιασμό του διαγωνισμού.

Οι διαβουλεύσεις της τότε πολιτικής ηγεσίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κατέληξαν στο να δοθεί πράσινο φως για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών που εξέδωσε στο τέλος του 2003, ενέκρινε την σύναψη συμβάσεων για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών για χρονικό διάστημα έξι ετών ή ακόμη και δώδεκα ετών στην περίπτωση των μικρών νησιών.

Δυστυχώς η όλη διαδικασία πάγωσε από την συντηρητική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με αποτέλεσμα τα όσα τραγελαφικά παρατηρήθηκαν το καλοκαίρι του 2005 και 2006 στα λιμάνια της χώρας, την απώλεια σημαντικότατων ευρωπαϊκών πόρων και κυρίως, το βαρύτατο πλήγμα στην οικονομία των νησιών του Αιγαίου.

Προστασία του Φυσικού και Δομημένου Περιβάλλοντος
«Η χωροταξία, ο μεγάλος απών στην χώρα μας εδώ και δεκαετίες, δεν είναι τεχνικός όρος. Είναι όρος οικονομικός, αναπτυξιακός, οικολογικός και βέβαια πριν απ’ όλα πολιτικός».

Μια σημαντική πολιτική παρέμβαση του Υπουργείου Αιγαίου ήταν οι θεσμικές πρωτοβουλίες του στον τομέα της προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος με στόχο τη διατήρηση της φυσιογνωμίας των νησιών όπως μας την παρέδωσε η παράδοση αιώνων. Η πρωτεύουσα διάσταση σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν κυρίως αναπτυξιακή, αφού με την προστασία, διατήρηση και αναστήλωση των μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας οικισμών του Αιγαίου μπορεί να εξασφαλισθεί μια ορθολογική και σταθερή τουριστική ανάπτυξη.

Μέσα σε τέσσερα χρόνια, από το 2000 ως το 2004, ολοκληρώθηκε ένα μεγάλο θεσμικό έργο για την προστασία και ανάδειξη των νησιωτικών οικισμών με πρωτοβουλίες σε δύο επίπεδα:

Α. Διασφάλιση της Υψηλής Ποιότητας των Νέων Κατασκευών

Η παραγωγή νέων κτιρίων ή οι επεμβάσεις σε παλαιά κτίρια θα πρέπει να γίνονται πλέον κατά τρόπο συμβατό με το ιστορικά δομημένο περιβάλλον και με τη μέγιστη προσαρμογή στο τοπίο.

Στην κατεύθυνση αυτήν:

Εκδόθηκαν Προεδρικά Διατάγματα που θέτουν όρους για την εκτός σχεδίου δόμηση, σε 27 νησιά μικρού και μεσαίου μεγέθους (Κύθνο, Σέριφο, Φολέγανδρο Νίσυρο, Κίμωλο, Δονούσα, Άνω Κουφονήσι, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Αμοργό, Ανάφη, Σίκινο, Τήλο, Χάλκη, Μεγίστη, Κάσο, Τέλενδο, Ψέριμο, Αστυπάλαια, Λειψούς, Αγαθονήσι, Αρκούς, Αϊ Στράτη, Οινούσσες, Ψαρά, Φούρνους, Θύμαινα)

Εκδόθηκαν ξεχωριστά Προεδρικά Διατάγματα και Υπουργικές Αποφάσεις για περισσότερες από 50 οικιστικές ενότητες (που βρίσκονται στα νησιά Λήμνο, Λέσβο, Σάμο, Νίσυρο, Χάλκη, Τήλο, Κάρπαθο, Σέριφο, Ανάφη, Καστελόριζο, Πάρο, Φολέγανδρο, Αστυπάλαια, Κύθνο, Ικαρία, Αμοργό ) και άλλα τόσα για μικρούς ή μεγάλους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και θεσμοθετήθηκαν μορφολογικοί όροι αλλά και περιορισμοί δόμησης.

Σε 185 νησίδες ή βραχονησίδες (που ανήκουν στους νομούς Λέσβου, Σάμου, Χίου, Κυκλάδων και Δωδεκανήσων) απαγορεύθηκε οποιαδήποτε οικοδομική δραστηριότητα με εξαίρεση την επισκευή και αποκατάσταση τυχόν υφισταμένων κτισμάτων και υποδομών για την άσκηση παραδοσιακών ασχολιών αγροτικού χαρακτήρα (αλιεία, μελισσοκομία, γεωργία, κτηνοτροφία), καθώς και την κατασκευή κτισμάτων προσαρμοσμένων στο περιβάλλον για την εξυπηρέτηση αναγκών εθνικής άμυνας, φαροφύλαξης, αρχαιολογίας, επιστημονικής έρευνας και φύλαξης ή διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος.

Για να εξασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου και να καταστεί δυνατή η εποπτεία και ο έλεγχος της δόμησης στις ευαίσθητες περιοχές του Αιγαίου, συγκροτήθηκαν Τμήματα και Γραφεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς στις έδρες των 5 Νομών (Ερμούπολη, Ρόδο, Σάμος (Βαθύ), Χίος, Μυτιλήνη) και 8 Επαρχείων του Αιγαίου, (Θήρας, Νάξου, Μήλου, Κω, Καλύμνου, Καρπάθου, Ικαρίας, Λήμνου), ενώ προσελήφθησαν, με τις διαδικασίες του ΑΣΕΠ, αρχιτέκτονες, περιβαλλοντολόγοι και τεχνολόγοι για τον έλεγχο των υποβαλλόμενων προς έγκριση οικοδομικών αδειών, αλλά και την αυτεπάγγελτη αυτοψία σε όλα τα στάδια ανέγερσης μιας οικοδομής προκειμένου να προλαμβάνεται «εν τη γενέσει» της η όποια παρανομία.

Β. Ο Νόμος για την «Απόσυρση» Κτηρίων (Ν.3201/2003)

Επιστέγασμα του θεσμικού έργου του Υπουργείου Αιγαίου στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος υπήρξε η ψήφιση, από τη Βουλή, του πρωτοποριακού νόμου για την «απόσυρση κτηρίων».

Με το νόμο αυτό εισάγεται, για πρώτη φορά, μία νέα πρακτική προστασίας και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των νησιών σύμφωνα με την οποία κάθε κτήριο ή συστάδα κτηρίων αντιμετωπίζεται μεμονωμένα ως ουσιαστικός παράγοντας διαμόρφωσης του ευρύτερου αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος.

Προτεραιότητα, κατ’ επιταγή του νόμου, έχουν τα κτήρια που αλλοιώνουν τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία βρίσκονται ή δεν εντάσσονται με αρμονία στο προστατευμένο περιβάλλον και στον υφιστάμενο οικιστικό ιστό. Οι παρεμβάσεις που προβλέπονται αφορούν στη μερική ή ολική κατεδάφιση αλλά και στην ανάπλαση κτιρίων, τμημάτων ή στοιχείων τους, με την παροχή κινήτρων στους ιδιοκτήτες, όπως- μεταξύ άλλων- χρηματική αποζημίωση για την ολική ή μερική κατεδάφιση κτηρίου.

Οι δαπάνες κατεδάφισης, ανάπλασης και αναβάθμισης των κτισμάτων θεωρούνται για τις επιχειρήσεις επενδυτικές δαπάνες και παρέχεται γι’ αυτές φορολογική απαλλαγή σε ποσοστό 100%.

Υγειονομική και Πολιτική Προστασία των Αιγαιοπελαγιτών

Στο χώρο της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας και με ευθύνη του Υπουργείου Υγείας, έγιναν στο χώρο του Αιγαίου σημαντικά βήματα με τη δημιουργία νέων υγειονομικών μονάδων και με την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό περιφερειακών νοσοκομείων όπως της Μυτιλήνης και της Ρόδου ή την ανέγερση νέων νοσοκομείων σε μικρότερα νησιά, όπως η Λήμνος, η Ικαρία κ.α.

Το Υπουργείο Αιγαίου, λειτουργώντας συμπληρωματικά στον τομέα αυτό, προμήθευσε και διέθεσε ασθενοφόρα σε Δήμους, Κέντρα Υγείας και Πολυϊατρεία, κάλυψε λειτουργικές ανάγκες Πολυδύναμων Περιφερειακών Ιατρείων και ενθάρρυνε την εφαρμογή της τηλεϊατρικής στο νησιωτικό χώρο. Ακόμα διέθεσε μηχανήματα και άλλα μέσα σε συλλόγους ατόμων με ειδικές ανάγκες και ενίσχυσε οικονομικά φορείς κοινωνικής προστασίας.

Στον τομέα της πολιτικής προστασίας, εξόπλισε όλους τους Δήμους των νησιών του Αιγαίου με πυροσβεστικά οχήματα, με αυτοκίνητα μεταφοράς προσωπικού, μοτοσικλέτες, υλικά διάσωσης και γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος.

Πολιτισμός και Τουριστική Ανάπτυξη
«Για τον πολιτισμό οφείλουμε να εργασθούμε για δυο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ο πολιτισμός είναι αναγκαίος όρος για την ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου, γιατί τον κάνει ξεχωριστό, αναγνωρίσιμο και γοητευτικό. Ο δεύτερος είναι πιο σημαντικός και έχει να κάνει με την ταυτότητα και την ιδιοπροσωπία μας. Ένας τόπος που δεν δίνει προτεραιότητα στον πολιτισμό, ένας τόπος που βάζει σε δεύτερη μοίρα τις φροντίδες που χρειάζονται για να συντηρηθούν οι ρίζες του, στο τέλος χάνει τη φυσιογνωμία του και αλλοτριώνεται».

Σε αντίθεση με το προηγούμενο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στο μαζικό, τυποποιημένο τουρισμό, η σύγχρονη προσέγγιση απαιτεί την ενίσχυση και προώθηση της πολιτισμικής ιδιοπροσωπείας κάθε τόπου. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί τη στενή συνεργασία του Κράτους, των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τουριστικών φορέων, ενώ ιδιαίτερη σημασία για την επιτυχία της έχει η αφύπνιση και η συμμετοχή των ίδιων των πολιτών.

Το Υπουργείο Αιγαίου χρηματοδότησε ανασκαφές και αναστηλωτικές εργασίες εκεί όπου το Υπουργείο Πολιτισμού, λόγω της μεγάλης του ευθύνης, δύσκολα έδινε προτεραιότητα. Σε συνεργασία με τις περιφερειακές αρχαιολογικές υπηρεσίες έδωσε τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν εκατοντάδες ανασκαφικά και αναστηλωτικά έργα, όπως π.χ. στη Μινώα της Αμοργού, στο Σαγρί της Νάξου ή στον πρωτοχριστιανικό ναό του Αγίου Ανδρέα στην Ερεσό της Λέσβου.

Εκτός από την έρευνα, προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων, εκπονήθηκαν μελέτες και χρηματοδοτήθηκαν ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα για κάθε μορφή πολιτισμού του Αρχιπελάγους.

Προβλήθηκε ο πολιτισμός και η ιστορία του Αιγαίου με την πραγματοποίηση πληθώρας εκδόσεων, εκδηλώσεων και εκθέσεων, τη διοργάνωση μεγάλου αριθμού συνεδρίων και ειδικών ημερίδων και με τη συμπαραγωγή τηλεοπτικών παραγωγών και ντοκιμαντέρ αλλά και εκπομπών με θέματα από τη ζωή, την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό του Αιγαίου.

Το Υπουργείο Αιγαίου θεσμοθέτησε, χρηματοδότησε και εμψύχωσε την ετήσια «Θεατρική συνάντηση των ερασιτεχνικών θιάσων του Αιγαίου», που φέρνει κάθε χρόνο σε επαφή τις ζωντανές δυνάμεις της ερασιτεχνικής δημιουργίας των νησιών. Μόνο στη συνάντηση της Λήμνου το 2003 συμμετείχαν πάνω από επτακόσιοι δημιουργοί και συντελεστές.

Τα Θεματικά Μουσεία

Για τα περισσότερα από τα νησιά και τις περιοχές του Αιγαίου στη νεότερη ιστορία τους, υπάρχει μια αποτυπωμένη ταυτότητα, που ορίζεται από τη δραστηριότητα των ανθρώπων σε έναν ορισμένο τομέα καθημερινότητας ή βιοπορισμού, μια δραστηριότητα που συμπορεύεται όμως με την ευαισθησία και αγγίζει πολύ συχνά το όριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας καθώς συνδυάζεται με την ποιότητα και τη λειτουργικότητα ξακουστών προϊόντων για τα οποία είναι φημισμένα συγκεκριμένα νησιά (το σαπούνι της Λέσβου, τα τσουκαλολάγινα της Σίφνου, τα βυρσοδεψεία της Χίου, τα οινοποιεία, τα καπνεργοστάσια και οι αποθήκες της Σάμου, οι αλευρόμυλοι και τα Ρακάρια της Λήμνου, η ποικιλία της παραδοσιακής ενδυματολογίας της Καρπάθου κ.ά.).

Για ένα μεγάλο διάστημα είχαμε μάθει να ταυτίζουμε την έννοια του τοπικού ή του περιφερειακού μουσείου με το «λαογραφικό» μουσείο της περιοχής, που αντανακλούσε, κατά κάποιο τρόπο, την «ταυτότητα» του μέρους. Σιγά – σιγά η αντίληψη αυτή διευρύνθηκε και σήμερα πια έχει γίνει αποδεκτό ότι ένα περιφερειακό μουσείο μπορεί να καθρεφτίζει τη διαχρονική πορεία μιας περιοχής συνυφασμένη με την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων, τη σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον, την καλλιέργεια της γης, τη βιοτεχνία, την οικονομία και τα τοπικά προϊόντα.

Η σύγχρονη αυτή επιστημονική αντίληψη γέννησε σημαντικά μουσεία και στο χώρο του Αιγαίου, όπως το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης, το Μουσείο Σαπωνοποιίας στο Πλωμάρι της Λέσβου, το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στην Άνδρο, το υπό σχεδίαση Μουσείο αγγειοπλαστικής στους Μαυρατζέους της Σάμου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας μαζί με το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης αλλά και τα Μουσεία Τεριάντ και Θεόφιλου, το Μουσείο «Βιομηχανικής Ελαιουργίας» στην Αγία Παρασκευή, και τα έξη πολύκεντρα στο Μανταμάδο, στο Πλωμάρι, στον Πολυχνίτο, στην Αγιάσο, στο Νεοχώρι και στο Παλαιοχώρι, που αποτελούν σήμερα μια πλήρη μουσειακή υποδομή για τη Λέσβο, αντάξια της ιστορίας της. Πολιτιστική χρήση μπορούν να λάβουν επίσης -αφού αναστηλωθούν- και τα άλλα βιομηχανικά κτήρια που αγοράστηκαν από το Υπουργείο Αιγαίου για λογαριασμό των Δήμων στην Πηγή, στον Παπάδο, στο Κάτω Τρίτος, στη Στύψη και αλλού.

Το Αιγαίο του Ελύτη, του Θεόφιλου, της Σαπφώς αποκτά σιγά-σιγά την τεκμηρίωση της μακραίωνης ιστορικής συνέχειάς του. Τα αρχαιολογικά μουσεία του Κυκλαδικού Πολιτισμού όπως εκείνα στη Θήρα και στο Σαγρί της Νάξου, η ανάδειξη την πρώτης αστικής οργάνωσης της Ευρώπης στον αρχαιολογικό χώρο της Πολιόχνης της Λήμνου, το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου μας οδηγούν πίσω στο χρόνο για να διαπιστώσουμε την φυσική συνέχεια του χώρου του Αιγαίου εδώ και είκοσι εκατομμύρια χρόνια.

Διαφύλαξη της Ιστορικής Μνήμης
«Η ιστορία των στρατοπέδων συγκέντρωσης που λειτούργησαν στην Ελλάδα μετά τον εμφύλιο, πολλά χρόνια μετά την παγκόσμια ντροπή του Άουσβιτς και του Μαουτχάουζεν, η ιστορία των τόπων εξορίας που είναι διάσπαρτοι στο Αιγαίο, δεν είναι πρέπον να ξεχαστεί. Όχι τόσο γιατί αποδεικνύει τα ανομήματα μιας συγκεκριμένης πολιτικής παράταξης στο όνομα της εθνικής καθαρότητας, όσο γιατί αποτελεί μοναδικό ιστορικό παράδειγμα προς αποφυγήν. Τα νησιά του θανάτου και της ντροπής, έχουν αποκτήσει σήμερα μια διπλή σημασία. Αποτελούν μνημεία μισαλλοδοξίας μιας ολόκληρης εποχής, αλλά και τόπους καθαγιασμένους από τον πόνο και το μαρτύριο τόσων ανθρώπων».

Α. Διάσωση των Μνημείων της Γυάρου

Συγκροτήθηκε επίσης ειδική Επιτροπή Εισηγήσεων για ενέργειες απότισης φόρου τιμής στους Αγωνιστές της Δημοκρατίας που εξορίστηκαν και φυλακίστηκαν στην Γυάρο. Η επιτροπή αυτή, που είχε ως πρόεδρο τον αντιστασιακό Μιχάλη Βαρδάνη, περιλάμβανε στους κόλπους της διακεκριμένες προσωπικότητες όπως οι Ιάκωβος Καμπανέλλης, Ευάγγελος Μαχαίρας, Τάκης Μπενάς, Θόδωρος Παπαδημητρίου, Κωνσταντίνος Κατσιμπίνης, Βασίλης Καλαματιανός, Δημήτρης Καραθάνος, Σταύρος Παράβας και Ιωάννης Ρέγκας, πολλοί από τους οποίους είχαν περάσει από το κολαστήριο της Γυάρου.

Στη διάρκεια του 2002, ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες ανάθεσης των μελετών για τα έργα ανάδειξης του συνολικού χώρου των στρατοπέδων και εκπονήθηκαν όλες οι απαραίτητες μελέτες βάσης, όπως η τοπογραφική - φωτογραφική αποτύπωση του χώρου των στρατοπέδων, με στόχο να γίνει η Γυάρος ένας επισκέψιμος χώρος, ένας χώρος μνήμης και δημοκρατικής παιδείας, μέσα από παρεμβάσεις ανθρώπινης κλίμακας που δεν θα ακυρώνουν τις μνήμες και θα διατηρούν αυτούσιο το χαρακτήρα του τοπίου.

Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με επικεφαλής την αείμνηστη καθηγήτρια Άννυ Βρυχέα είχε την ευθύνη της εκπόνησης των μελετών αυτών.

Ανατέθηκαν και εκπονήθηκαν οι μελέτες για την κατασκευή μικρού λιμενικού έργου στο νησί για την προσέγγιση μικρών επιβατικών σκαφών και φορτηγού πλοίου, όπως και η μελέτη για την αρχιτεκτονική αποτύπωση και στερέωση του κεντρικού κτηρίου των φυλακών, όλων των υπόλοιπων κτηριακών εγκαταστάσεων και κατασκευών των στρατοπέδων της Γυάρου, καθώς και για τη δημιουργία Μουσείου.

Εκπονήθηκε μελέτη κατασκευής ενός δικτύου διαδρόμων «μνήμης» σε όλο το χώρο των στρατοπέδων, που συνδέει το κεντρικό κτίριο των φυλακών με το χώρο του νεκροταφείου, περνώντας μέσα από τους πέντε όρμους – στρατόπεδα, και δημιουργεί κατά μήκος σημεία αναφοράς με τις σημαντικές τοποθεσίες μνήμης, όπου αναθηματικές πλάκες προσδιορίζουν κάθε σημείο. Καθ’ όλη την κεντρική διαδρομή, πάνω σε βράχους, θα ήταν χαραγμένα τα ονόματα των χιλιάδων κρατουμένων αγωνιστών. Την ευθύνη και την εποπτεία αυτού του «γλυπτικού» έργου είχε ο καθηγητής του Ε.Μ.Π. γλύπτης Θόδωρος Παπαδημητρίου.

Ο προγραμματισμός του έργου και οι μελέτες βασίστηκαν στις πολύτιμες προφορικές και καταγεγραμμένες μαρτυρίες που έδωσαν οι αγωνίστριες και οι αγωνιστές της Γυάρου.

Οι εκλογές του 2004 βρήκαν την όλη προσπάθεια ανολοκλήρωτη.

Β. Συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη στη Μακρόνησο
«Το πιο σκληρό δεν είναι να πεθαίνεις για τις ιδέες σου, αλλά οι επόμενες γενιές να μη μάθουν ποτέ για τη θυσία σου…»
Μίκης Θεοδωράκης

Στο τέλος Ιουλίου του 2003 έγιναν σ’ ένα μικρό νησί –σχεδόν βραχονησίδα- του Αιγαίου τρεις συναυλίες, που δεν έμοιαζαν με τις συνηθισμένες εκδηλώσεις του καλοκαιριού. Γιατί το νησί ήταν η Μακρόνησος, η μουσική που ακούστηκε ήταν του Μίκη Θεοδωράκη και ο μελοποιημένος ποιητικός λόγος ανήκε στο Γιάννη Ρίτσο, τον Τάσο Λειβαδίτη και το Μενέλαο Λουντέμη. Ήταν ένα γεγονός –κάποιοι το αποκάλεσαν λαϊκό προσκύνημα- με πολλές σημασίες. Ήταν καλλιτεχνική εκδήλωση, πολιτική πράξη τιμής και συμφιλίωσης, που εντάχθηκε από τη στιγμή της σύλληψης της αρχικής ιδέας ως την τελική φάση της υλοποίησης, στο πλαίσιο της πολιτικής του Υπουργείου του Αρχιπελάγους για τη συντήρηση - διατήρηση της ιστορικής μνήμης.